، (اخبار رسمی): درباره معمای راز آمیز نگاه مونالیزا، بسیار سخن گفته شده و مشهور است که چشم‌های مونالیزا هنگامی که مخاطب در سراسر اتاق حرکت می‌کند او را دنبال می‌کند. این پدیده با نام «اثر مونالیزا» شناخته شده اما تحقیقات جدید چنین ادعایی را رد می‌کند.
لئوناردو داوینچی، نقاش سرشناس ایتالیایی عصر نوزایی، خالق صدها اثر هنری است که مشهورترین آنها تابلوی «مونالیزا» یا «لبخند ژکوند» نام دارد. در خصوص این اثر بسیار گفته‌اند که چشم‌های مونالیزا هنگامی که مخاطب در سراسر اتاق حرکت می‌کند او را دنبال می‌کند. این پدیده با نام «اثر مونالیزا» شناخته شده اما تحقیقات جدید چنین ادعایی را رد می‌کند. براساس شواهد تحقیقی که به تازگی در مجله I-Perception منتشر شده، «اثر مونالیزا» ربطی به خود اثر ندارد و در واقع نگاه مونالیزا همیشه جایی در سمت راست مخاطب را نگاه می‌کند.
نویسندگان این پژوهش می‌نویسند: البته هیچ تردیدی در مورد وجود «اثر مونالیزا» وجود ندارد. اما نکته این جا است که این پدیده در خود تابلو وجود ندارد!
این تحقیق در دانشگاه بیلیفلد آلمان روی روابط انسانی با استفاده از روبات‌ها و آواتارها صورت گرفته است. به عنوان مثال، در هنگام طراحی آواتارهای بازی یا کنشگران مجازی، به بررسی جهت نگاه به عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌هایی که آواتار/کنشگر می‌تواند «توجه» را نشان بدهد، پرداخته‌اند. فرضیه این است که نگاهی که جهت خاصی را دنبال می‌کند، یک بازیکن/کاربر را به سمت اشیایی که مورد نظر هستند، هدایت می‌کند.
نویسنده همکار این تحقیق، سباستین لوث، «اثر مونالیزا» را با روبات‌ها و آواتارها بارها مشاهده کرده و می‌گوید اثر آن «غیر قابل انکار و قابل اثبات است». همچنین به طرز قابل ملاحظه‌ای قوی است. او می‌گوید: به طرز شگفت‌انگیزی، ما مجبور نیستیم در مقابل تصویر بایستیم تا بتوانیم تصور کنیم که مونالیزا به ما نگاه می‌کند. اگر ما در سمت چپ یا راست و در فواصل مختلف از تابلو بایستیم، این تصور ایجاد می‌شود که چشمان مونالیزا به ما خیره شده است.
به گفته نویسنده همکار این پژوهش، گرنونت هورستمن که در زمینه حرکت چشم و مسئله توجه، تخصص دارد: از دهه 1960، روانشناسان ادراکی متوجه شدند که وقتی کسی به ما نگاه می‌کند، خیلی خوب متوجه آن می‌شویم. این موضوع نشان‌دهنده تمایل شدید ما به این است که مرکز توجه دیگران قرار بگیریم؛ حتی وقتی شخصی را اصلا نمی‌شناسیم.
این تمایل اداراکی در انسان باعث می‌شود که سوژه‌های نقاشی و عکاسی، وقتی به طور مستقیم به بیرون قاب نگاه می‌کنند و زاویه نگاه‌شان بین 0 تا 5 درجه است، این احساس در ما به وجود بیاید که سوژه دقیقا به ما خیره شده است.
در حالی که مطالعات متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد مونالیزا واقعا به مخاطب، هر جایی در اطراف تابلو باشد، خیره شده است، نویسندگان تحقیق اخیر ادعا می‌کنند که این مطالعات موفق به کشف شواهد قانع کننده‌ای در خصوص این پدیده نشدند. بنابراین تصمیم گرفتند که خودشان هم آن را آزمایش کنند. از آنجا که مستقیما اندازه‌گیری جهت واقعی از چنین نگاهی واقعا عملی نیست، هوستمن و لوث آزمایش خود را بر اندازه‌گیری خطی فرضی و قابل ادراک از نگاه مونالیزا به سمت مخاطب متمرکز کردند.
این یک مطالعه کوچک بود که فقط ۲۴ مورد آزمایش‌شونده داشت. از همه خواسته شد که به تصویر مونالیزا با رزولوشن بالا در یک مانیتور کامپیوتر نگاه کنند؛ سپس چیزی شبیه به یک خط کش انعطاف‌پذیر فاصله مخاطب را از اثر ردیابی می‌کند. افراد می‌توانند جایی که فکر می‌کنند نگاه مونالیزا با خط کش تلاق می‌کند را علامت‌گذاری کنند. محققان 15 قسمت از این پرتره معروف را انتخاب کردند؛ از سر کامل مونالیزا تا تصاویری از چشم و بینی او، آنها هر یک از این تصاویر را سه بار به صورت تصادفی به آزمایش شونده‌ها نشان دادند. آنها همچنین فاصله خط کش را در نیمه راه تغییر می‌دادند.
بر اساس بیش از 2000 بار ارزیابی فردی، این تیم تحقیقاتی هیچ مدرکی دال بر «اثر مونالیزا» در این شاهکار لئوناردو نیافتند. نویسندگان نوشتند: ما نشان دادیم که مونالیزا از سمت چپ خودش (سمت راست بیننده) از فاصله 35.5 سانتیمتر در داخل فضای تصویری و از طرف راست روبروی بیننده در فضای واقعی 14.4 درجه نگاه می‌کند. بنابراین، معلوم می‌شود که فرضیه «اثر مونالیزا» درست نیست و در واقع مونالیزا به کسی خیره نشده است.
این اولین بار نیست که دانشمندان در خصوص اینکه چگونه مونالیزا مخاطب را تحت تاثیر قرار می‌دهد، تحقیق کرده‌اند. دانشمندان دانشگاه شفیلد هالم در بریتانیا سال ۲۰۱۵ در مقاله‌ای در نشریه Vision Research اعلام کردند که رمز و راز لبخند شگفت انگیز مونالیزا را کشف کرده‌اند؛ لبخندی که درباره آن می گویند «یک لحظه آن را می‌بینی و لحظه‌ای دیگر آن را نمی‌بینی». این یک توهم بصری است که آنها مدعی شدند لئوناردو عمدا با استفاده از تکنیک sfumato در رنگ‌آمیزی و سایه روشن اطراف دهان ایجاد کرده است.
اگر تماشاگران از فاصله (و یا زمانی که از لحاظ دیجیتالی تار شده) روی چشم سوژه تمرکز کنند، می‌توانند لبخند کوچکی را که به «لبخند ژکوند» معروف است، ببینند. اما این لبخند در فاصله‌های نزدیک ناپدید می‌شود یا اگر بیننده تنها بر روی دهان سوژه تمرکز کند، دیگر لبخند را نمی‌بیند. تیم شفیلد تأثیر مشابهی را در نقاشی قبلی از لئوناردو به نام La Bella Principessa پیدا کردند.
روانشناس و نویسنده همکار در این پژوهش، الساندرو سورانزو، آن زمان به نشریه The Telegraphگفت: با توجه به تسلط و مهارت لئوناردو و استفاده‌ای که بعدا از این تکنیک در مونالیزا کرده است، کاملا قابل تصور است که ابهام این اثر عمدی باشد؛ به ویژه با توجه به تز داوینچی که «اثر باید آشفتگی درون ذهن را نشان بدهد» این فرضیه بیشتر قوت می‌گیرد.
شاید بتوان به فضائل و افتخارات داوینچی این را هم اضافه کرد که او از نخستین دانشمندان حوزه ادارک ذهن هم بوده است!
### پایان خبر رسمی