، تهران , (اخبار رسمی): یکی از اعضای هیئت داوران دومین دوره برگزاری جشنواره ترجمه ادبی ستار جلیل‌زاده، مترجم و پژوهشگر زبان عربی است. درحاشیه برگزاری جشنواره ترجمه ادبی سوالاتی را درباره علت جهانی شدن ادبیات عرب، مرز میان شاعرانگی و تعهد و … از ایشان پرسیده‌ایم. گفت وگوی محمد صابری را با وی در ادامه می خوانید:
می‌توانم نظر شما را در مورد وضعیت فعلی ترجمۀ ادبی در ایران را بپرسم؟
ستار جلیل‌زاده: اگر منظورتان سیر ترجمه ادبی در ایران است که بحثش مفصل است، ما در حوزۀ ادبیات مترجمان بزرگی داریم که همیشه الگوی جوان بوده‌اند، زنده‌یادان: محمد قاضی، به‌آذین، دریابندری، سحابی و … که آثار برجسته‌ای را ترجمه و در اختیار خوانندگان فهیم ایرانی قرار داده‌اند، حجم ترجمه در کشورمان از وضعیت خوبی برخوردار است هرچند درصد بسیار قابل توجهی از این حجم تعلق دارد به ترجمه‌هایی که از زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، روسی، اسپانیایی و … .
اما در دو دهۀ اخیر خوشبختانه حجم ترجمه از نویسندگان ترکیه، چین، ژاپن، هند و پاکستان و افغانستان و کشورهای عربی روند صعودی گرفته است.
چرا ترجمه بعضی از شاعران عرب مانند نزار قبانی و محمود درویش در ایران مورد توجه فراوان قرار گرفته است و بسیاری از شاعران و نویسندگان مورد توجه نیست.
ستار جلیل‌زاده: به نظرم مهمترین دلیلش این است که شعر در ذهن و ضمیر انسان ایرانی بیش از قصه و حکایت نهادینه شده است، شاید برای همین سرزمینمان را به سرزمین شعر می‌شناسند، خیام، مولوی، سعدی، حافظ… و از معاصران شاملو و فروغ بیش از هر شاعر دیگری در جهان از شهرت برخوردارند، بنابراین طبیعی است که شعر شاعرانی چون نزار قبانی و ادونیس و غاده السمان که آن‌ها نیز شهرت جهانی دارند از اقبال خوبی برخوردار باشند.
برای بحث انتخاب شعر برای ترجمه چه معیارهایی را باید مدنظر قرار بدهیم؟
باید بگویم که من نیز چون بسیاری از مترجمان، ترجمۀ شعر را امری نسبی می‌بینم نه مطلق. شعر ترجمه‌پذیر است با این توضیح که چه کسی دارد شعر را ترجمه می‌کند، به نظر من مترجم شعر اگر خود شاعر باشد که بسیار هم خوب است اما اگر شاعر نیست حداقل باید با ظرافت‌های شعر در زبان مبدا و مقصد آشنایی داشته باشد.
می‌خواهیم ببینیم که به نظر شما مرز بین تعهد شاعرانگی در ترجمۀ شعر کجاست و وفاداری در ترجمۀ شعر چه معنایی دارد؟ جایگاه ترجمه آزاد در شعر کجاست؟ شما چقدر در ترجمه آثار به این رویکرد ورود می‌کنید؟
ستار جلیل‌زاده: هر مترجمی برای این‌که علاقه‌اش را به ترجمه شعر نشان بدهد لاجرم نیاز دارد به دانسته‌هایی، مجموعه‌ای از این دانسته‌ها و تجربه‌هایی که اندوخته، به مترجم این حس را می‌دهد که بتواند با شاعر زبان مبدا از نوعی حس‌آمیزی برخوردار باشد. تعهد یا همان امانت‌داری در ترجمۀ یک اثر در قالب مجموعه‌ای از همین عوامل شکل می‌گیرد، در بحث از ترجمۀ آزاد من نیز با این نوع ترجمه بیشتر ارتباط دارم در یکی از پرسش‌ها گفتم که اثر را چندین بار به‌خوبی می‌خوانم و بعد با توجه به اندوخته‌ها و تجربه‌هایم دست به ترجمه می‌زنم.
چرا مثلا آدونیس نامزد دریافت جایزه نوبل ادبیات است، نجیب محفوظ جایزه نوبل را به دست آورده. دلایل این جهانی‌شدن ادبیات عرب در چیست؟ چرا در زبان فارسی آن را نداریم.
ستار جلیل‌زاده: این‌که چرا آدونیس نامزد دریافت جایزه نوبل می‌شود و نجیب محفوظ جایزه نوبل دریافت می‌کند نمی‌تواند ملاکی باشد برای مقایسه ادبیات مثلاً زبان فارسی با زبان عربی، خوب بارها هم شاید شنیده باشیم که شاملو و دولت آبادی هم نامزد شده بودند، اما جدا از این‌که این بزرگواران أدونیس و نجیب محفوظ آثارشان از خیلی نوبل بگیران شایسته‌تر بوده و هست در این هم شکی نیست نجیب در جهان عرب به تولستوی عرب شهره است و شایستۀ کسب جایزه نوبل بود.
جهان عرب مؤسسه‌هایی در اختیار دارند که یک اثر خوب را بلافاصله به چندین زبان ترجمه می‌کنند. دیگر جایزه‌هایی که با مدیریت درست عوامل فرهنگی حکومت‌ها اما با اختیارات مستقل و به دور از مسائل فرمایشی و بخشنامه‌ای با کمک کانون‌ها و اتحادیه‌های نویسندگان اختصاص داده می‌شود.
ما در موسسه ترجمیک، هر ساله جشنواره ترجمه ادبی رو برگزار می‌کنیم که هدف از اون، کشف استعدادهای حوزه ترجمه از یک سو و تقویت ارتباط بین‌المللی و وجهه زبان فارسی از سوی دیگر هست. به نظر شما نقش موسسات دولتی و خصوصی در تقویت جریان ترجمه ادبی چه هست و هر کسی چه نقشی در این حوزه داره؟
ستار جلیل‌زاده: کاری که شما در مؤسسه‌ی ترجمیک می‌کنید خوب مثل هر کار فرهنگی دیگری ستودنی است اما این نکته را در نظر داشته باشید که انسان نیاز به دانستن دارد و پرسش‌گری، این‌که این همه وقت می‌گذارید برای چنین برنامه‌ای و فراخوانی ترجمه می‌دهید نباید به همین اکتفا کنید باید ببینید سرانجام خروجی این کار پسندیده چیست و چه‌قدر می‌تواند باعث افزایش فرهنگ ترجمه و کتاب‌خوابی در سطح جامعه می‌شود، بی‌شک نیروی دانشجویی از پتانسیل بالایی برخوردار است تا بار بخشی از فرهنگ را بر دوش بکشد این کارها خستگی نمی‌شناسد.
### پایان خبر رسمی