، تهران , (اخبار رسمی): مشاور رئیس‌جمهوری از اصلاح نظام بانکی از دو طریق «دسته‌بندی بانک‌ها و رفع جنگ قیمتی» و «ارائه اوراق دولت» برای حل مشکل بانک‌ها خبر داد.
به گزارش اخباررسمی به نقل از روابط عمومی اتاق بازرگانی ایران، مسعود نیلی، مشاور رئیس جمهور درگفتگویی 55 نکته درخصوص اصلاح نظام بانکی مطرح کرده که به شرح زیر است:
1. در اقتصاد سالمی که دارای انضباط پولی است اگر یک بانک بخواهد موقعیت خود را به نسبت سودآوری و کسب‌و‌کار بانک دیگر بهبود بخشد چاره‌ای ندارد جز اینکه کارآیی، افزایش راندمان و هزینه کمتری در تامین مالی داشته باشد تا بتواند رقابت کند.
2. اقتصاد ایران اقتصادی بانک‌محور است به این معنی که بانک، مهم‌ترین نهادی است که تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی را بر عهده دارد.
3. برخی از اقتصادها در دنیا بانک‌محور و برخی نیز بازارمحور هستند به این معنی که در این اقتصادها محور تامین مالی بازار سرمایه است. طبیعی است هیچ یک از نظام‌های اقتصادی به‌طور مطلق به یکی از این دو نهاد وابسته نیستند، اما زمانی که اقتصاد بانک‌محور نامیده می‌شود معنای آن این است که بانک‌ها نقش مسلط را در تامین مالی دارند.
4. اقتصادهای بانک‌محور درجات مختلفی در وابستگی به بانک‌ها دارند، ایران جزو اقتصادهای بانک‌محوری است که تامین مالی از طریق بانک در آن نقش کاملا مسلط دارد.
5. اگر به شرایط اقتصاد کشور بعد از سال 1392 توجه کنیم پدیدار شدن دو مشکل را می‌توانیم تشخیص دهیم. اولین عامل تنگنای مالی است؛ به‌نحوی‌که در سال‌های اخیر تمامی بخش‌ها در زمینه تامین مالی دارای مشکل بوده‌اند.
6. عامل دوم کمبود تقاضا است به این نحو که برخی از تولید‌کنندگان در فروش محصولات با مشکل مواجه بوده‌اند که البته این موضوع جای بررسی جداگانه دارد.
7. اقتصاد کشور در تامین مالی با دو مشکل مواجه بوده به این معنا که علاوه‌بر بالا بودن هزینه تامین مالی، میزان منابعی که در اختیار واحدهای تولیدی قرار می‌گرفته، با محدودیت جدی مواجه بوده است.
8. آن مساله‌ای که به‌عنوان یک پارادوکس مطرح شد این بود که اقتصاد ایران از سال 1392 به بعد به‌طور کاملا محسوسی شاهد کاهش نرخ تورم بود؛ به‌طوری‌که نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه بالای 40 درصد به زیر 10 درصد کاهش یافت و علی‌الاصول نرخ سود بانکی نیز باید متناسب با نرخ تورم کاهش می‌یافت.
9. انتظار این بود که شیرینی کاهش تورم تنها برای مصرف‌کنندگان نباشد و هزینه مالی تولید‌کنندگان نیز کاهش یابد، اما همگان شاهد آن بودیم که کاهش نرخ سود با مقاومت در بانک‌ها مواجه شد.
10. در سال‌های اخیر هر چند انضباط پولی بیشتر و رشد پایه پولی محدود شده اما به هرحال، رشد نقدینگی افزایش داشته، حال سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا تسهیلات متناسب با رشد نقدینگی نه تنها رشد نکرده بلکه حتی کاهشی نیز بوده است؟
11. هر گونه تحرک در اقتصاد ایران، مادامی که نظام بانکی اصلاح نشود ناپایدار خواهد بود. بر همین اساس برای دستیابی به رشد قابل قبول اقتصاد و تحرک تولید و فعالیت‌های اقتصادی به ناچار باید نظام بانکی را اصلاح کنیم.
12. نظام بانکی دارای دو علامت بیماری بود که این علائم هزینه بالای تامین مالی و قدرت محدود منابع مالی برای فعالیت‌های اقتصادی است؛ برای حل این مشکلات باید ابتدا آسیب‌شناسی درستی صورت می‌گرفت.
13. برای آسیب‌شناسی دقیق‌تر، به دو دوره از عملکرد نظام بانکی که منجر به شرایط کنونی در نظام بانکی شده است اشاره می‌کنم. در دوره اول حجم نقدینگی در اقتصاد عمدتا با اتکا به رشد بسیار بالای پایه پولی در حال افزایش بود؛ بنابراین پول در اقتصاد با منشأ بانک مرکزی در حال رشد و افزایش بود.
14. اگر کشوری را در نظر بگیریم که انضباط پولی در آن برقرار باشد عامل اصلی رشد نقدینگی افزایش پایه پولی نیست و حجم نقدینگی عمدتا تحت‌تاثیر رابطه بین بانک و بنگاه است نه بانک مرکزی و بانک، یا بانک مرکزی و دولت.
15. افزایش نقدینگی بسط نقدینگی است و خلق آن نیست؛ چراکه خلق نقدینگی توسط بانک مرکزی و بسط نقدینگی توسط نظام بانکی انجام می‌شود.
16. در اقتصاد سالمی که دارای انضباط پولی است اگر یک بانک بخواهد موقعیت خود را به نسبت سودآوری و کسب‌و‌کار بانک دیگر بهبود بخشد چاره‌ای ندارد جز اینکه کارآیی، افزایش راندمان و هزینه کمتری در تامین مالی داشته باشد تا بتواند رقابت کند.
17. این دوره همزمان با دوران وفور درآمدهای نفتی است که پایه پولی به‌شدت در حال افزایش بود و بنابراین بانک‌ها برای جمع‌آوری سیل خروشان نقدینگی که از سمت بانک مرکزی در جریان بود تشکیل می‌شدند.
18. این بانک‌ها نیاز به تلاش برای جذب نقدینگی و رقابت با یکدیگر نداشتند زیرا آب از سر منشأ به‌شدت در حال افزایش بود و به همین دلیل در آن دوران، هم تعداد بانک‌ها افزایش یافت و هم موسسات اعتباری غیر‌مجاز که تحت نظارت بانک مرکزی نبودند به تعداد زیادی فعال شدند.
19. دلیل این امر هم این بود که بانک مرکزی به‌دلیل وفور درآمدهای نفتی حجم زیادی پول را وارد اقتصاد می‌کرد.
20. همزمان با این امر نیز دولت در آن زمان به یکباره نرخ سود بانکی را با کاهش شدید از 21 به 12 درصد رساند و این یک شوک بزرگ به نظام بانکی و پولی کشور بود.
21. کاهش یکباره و شدید نرخ، بر رفتار سپرده‌گذاران و تسهیلات‌گیرندگان تاثیر گذاشت ضمن اینکه انگیزه سپرده‌گذاری را کاهش و مردم را تشویق به مصرف کرد و در مقابل انگیزه تسهیلات‌گیرندگان را برای برخورداری از تسهیلات افزایش داد.
22. علاوه‌بر این زمانی که نرخ سود پایین تر از تورم باشد معنای آن این است که همه پروژه‌های اقتصادی دارای توجیه قلمداد می‌شوند، زیرا نرخ سود تسهیلات از تورم کمتر است و تمامی فعالیت‌های اقتصادی سودآور می‌شوند.
23. تسهیلات‌گیرندگان به‌دلیل پایین تر بودن نرخ سود ازتورم، انگیزه‌ای برای بازگرداندن پول به بانک‌ها ندارند، بنابراین نکول ارادی شکل می‌گیرد؛ زیرا فردی که تسهیلات را دریافت کرده بنا به تعریف نمی‌خواهد آن را بازگرداند.
24. در چنین شرایطی، بانک به منبعی با سوراخ‌های متعدد تبدیل می‌شود به این معنا که هر کدام از تسهیلات مانند یک نشتی از منبع هستند که جریان خروجی آن، برگشت ندارد. طبیعی است تداوم این وضعیت، بانک‌ها را با مشکل کمبود جریان وجوه نقد مواجه سازد.
25. عاملی که باعث شد بانک‌های ما در آن مقطع، به‌رغم اینکه مطالبات غیرجاری بسیار بالایی داشتند، دچار اختلال کارکردی نشدند، تامین پولی مستمر از طرف بانک مرکزی بود.
26. به‌طور طبیعی، بانک ارائه‌دهنده بالاترین نرخ سود برای سپرده است. اما این سوال پیش می‌آید که کدام بانک‌ها بیشترین پیشنهاد نرخ سود را ارائه می‌دهند و پاسخ این سوال نیز این است که بدترین بانک‌ها؛ زیرا بانک‌هایی که در شرایط بدتری هستند بدون محاسبه، نرخ سود را تعیین می‌کنند.
27. ناگفته نماند توزیع مشکلات بین بانک‌ها یکسان نبوده و برخی بانک‌ها وضعیت بدتری نسبت به دیگر بانک‌ها داشتند. بانکی که در شرایط نامساعدتری قرار داشت دیگر محاسبه‌ای برای تاثیر ارائه نرخ سود بر حیات میان‌مدت خود نمی‌کرد و تنها به فکر این بود که امروز را چگونه به فردا برساند.
28. بنابراین رهبری نرخ سود در جنگ قیمتی با بانک‌های بد قرار گرفت و در نتیجه بانک‌های خوب یا نسبتا بد اگر نرخ‌های پایین‌تر به سپرده‌گذار پیشنهاد می‌دادند سپرده‌ها به سمت بانک‌های بد هدایت می‌شد و جریان مالی به سمت بدترین بانک‌ها که منابع را هدر می‌دهند جهت‌دهی می‌شد.
29. در اینجا بدترین بانک‌ها در عمل در موقعیتی قرار می‌گیرند که به‌جای بانک مرکزی، آنها نرخ‌های بانکی را تعیین می‌کنند و عملا اقتصاد کشور در تامین مالی دنباله‌رو بدترین بانک‌ها می‌شود و این مساله بسیار خطرناک است.
30. زیرا براساس این سازوکار، دارایی بانک‌ها در مطالبات غیرجاری منجمد شده و سیال کردن آن نیازمند جذب سپرده است و برای این امر نیز پیشنهاد نرخ بالاتر به سپرده‌گذاران داده می‌شود.
31. مابقی بانک‌ها نیز برای جذب سپرده به این سمت هدایت می‌شوند و همگنی در نرخ سود ایجاد می‌شود.
32. باید به این مشکل، تامین مالی منابع بودجه‌ای دولت از طریق نظام بانکی را هم اضافه کرد که این امر شبیه داستان مطالبات غیرجاری است که فقط ظاهر آن فرق می‌کند. البته در اینجا نابرابری‌هایی نیز وجود دارد زیرا دولت دارای قدرت سیاسی است و می‌تواند خواسته خود را به بانک‌ها تحمیل کند.
33. دولت‌ها از برنامه سوم توسعه به بعد دیگر اجازه استقراض از بانک مرکزی را نداشتند و به همین دلیل به‌تدریج تامین کسری بودجه نهادی خود را به بانک‌ها منتقل کردند و از آنجا که این کار از طریق بانک‌های دولتی صورت می‌گرفت و مدیران بانک‌های دولتی هم امکان تخطی از دستورات دولت را نداشتند این امر نیز حفره دیگری در بانک‌ها ایجاد کرد.
34. این نشتی به این صورت است که منابع بانک‌ها به سمت تسهیلات دولتی هدایت شده و دولت نیز به‌دلیل مشکلات مالی منابع را بازنمی‌گرداند، در نتیجه بانک‌ها در جایی قرار گرفتند که از طرفی درگیر حفره مطالبات غیرجاری و از طرف دیگر گرفتار حفره دولت شدند و این تنها منابع بانک مرکزی بود که ادامه حیات بانک‌ها را امکان‌پذیر می‌کرد بنابراین ادامه شرایط قبلی تنها با تداوم عرضه وجوه از طرف بانک مرکزی امکان‌پذیر می‌شد.
35. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه دولت یازدهم روی کار آمد و بر انضباط پولی تاکید کرد، بر همین اساس ورودی از بانک مرکزی به بانک‌ها با کاهش مواجه شد و بانک‌هایی که از طرفی دارای مطالبات غیرجاری و از سویی نیز دارای مطالبات از دولت بودند با مشکل مواجه شدند.
36. آنچه امروز از اصلاح نظام بانکی عنوان می‌شود خارج کردن نظام بانکی از تله است. تله‌ای که شامل خروجی مطالبات غیرجاری و تسهیلات ارائه‌شده به دولت است؛ البته هرچه این روند ادامه می‌یافت اقتصاد به سمت بحران‌های شدیدتر حرکت می‌کرد.
37. با کاهش رشد پایه پولی ازسوی دولت، از حرکت اقتصاد به سمت بحران جلوگیری شد. اما اگر به مشکلات درونی بانک‌ها رسیدگی نمی‌شد این امکان وجود داشت که نظام بانکی با بحران مواجه شود.
38. طرح اصلاح نظام بانکی چارچوب سازگاری را ارائه می‌کند که براساس آن سازگاری در فعالیت‌های بانکی با عدم اتکا به بانک مرکزی ایجاد و در عین حال در نظام بانکی پایداری ایجاد می‌شود و این امر هویت اصلاح نظام بانکی است.
39. اصلاح نظام بانکی به گونه‌ای طراحی شده که براساس آن قرار نیست منابع بانک‌ها به‌طور سیستماتیک از بانک مرکزی تامین شود البته بانک‌ها در همه‌جای دنیا در بازار بین بانکی از یکدیگر قرض می‌گیرند؛ اما مدت استقراض تنها در مقیاس چند شب است.
40. بنابراین نباید مدت زمان استقراض چند ماه یا طولانی‌تر باشد. البته بانک مرکزی هم می‌تواند حسب ضرورت سیاست پولی، در بازار بین بانکی مداخله و بر نرخ‌ها اثر بگذارد.
41. بانک مرکزی قبل از طرح اصلاح نظام بانکی و از آبان یا آذرماه سال گذشته به بازار بین بانکی وارد شد و این امر سبب شد تا نرخ سود این بازار از حدود 30 به 17.5 درصد کاهش یابد. این مسیر توانست فتح بابی باشد برای یکی از مشکلات که کاهش نرخ بود؛
42. اما در این میان با مساله‌ای مواجه شدیم و آن این بود که برخی از بانک‌ها از این بازار نه برای یک شب و دو شب بلکه به‌عنوان تامین سیستماتیک منابع استفاده می‌کردند و این باعث می‌شد که منابع بانک مرکزی در اختیار بانک‌های ناسالم قرار گیرد.
43. اصولا از آنجا که آثار سیاست‌های ناسالم پولی و بانکیِ دوره وفور اثرات یکسانی بر بانک‌ها نگذاشته، تمامی بانک‌ها دارای مشکلات یکسانی نیستند؛ بنابراین نمی‌توان برخورد یکسانی با آنها داشت.
44. بانکی که به‌طور سیستماتیک برای تامین مالی دارای مشکل است با بانکی که تنها برای یک یا دو شب از بازار بین بانکی تسهیلات دریافت می‌کند متفاوت است و باید آنها را از یکدیگر متمایز کرد بنابراین قرار شد در قدم اول بانک‌ها دسته‌بندی شوند.
45. براساس طرح اصلاح نظام بانکی، بانک‌هایی که دارای مشکلات بیشتری هستند مشخص و از بازار بین بانکی جدا می‌شوند و به‌صورت جداگانه برای آنها منبع مالی تامین می‌شود؛ البته این امر مشروط به اینکه اصلاح ساختار انجام شود.
46. بر همین اساس بازار بین بانکی محدود به بانک‌هایی می‌شود که برای مقاطع کوتاه نیاز به منابع دارند و همین امر سبب می‌شود تا کاهش نرخ سود بین بانکی به کاهش نرخ سود سپرده و تسهیلات منتقل شود.
47. ناگفته نماند که میزان مطالبات غیرجاری بانک‌ها در مقیاس یکسان نیستند؛ به‌نحوی‌که مطالبات غیرجاری برخی از بانک‌ها بسیار زیاد و برخی دیگر کم است، بر همین اساس قرار است بانک مرکزی این بانک‌ها را براساس شاخص‌هایی دسته‌بندی کند و رفتار متفاوتی نسبت به آنها در پیش گیرد.
48. بدهی دولت به بانک‌ها به‌عنوان یک معضل بزرگ نظام بانکی به شمار می‌رود. طی سال‌های مختلف بانک‌ها به‌دلیل قدرت سیاسی مسلط دولت امکان وارد آوردن فشار بر دولت را نداشته، ضمن آنکه هیچ برآوردی از زمان و چگونگی باز پرداخت بدهی دولت نداشته‌اند.
49. با توجه به این مشکل، بازپرداخت بدهی‌های دولت به بانک‌ها به‌عنوان جزء مهمی از برنامه تهیه‌‌شده برای اصلاح نظام بانکی در نظر گرفته شد و در صورتی که اقدامات اجرایی در چارچوب برنامه تهیه شده صورت گیرد برای رفع این معضل دولت بخشی از بدهی‌های خود را به‌صورت اوراق به بانک‌های طلبکار از خود واگذار خواهد کرد.
50. به‌عنوان مثال دولت به پیمانکاران بدهکار است و این در حالی است که پیمانکار هم به بانک بدهکار است. بر همین اساس دولت اوراقی را بابت بدهی خود به پیمانکار و بدهی پیمانکار به بانک، به بانک الف واگذار می‌کند.
51. البته این اوراق که به بانک داده می‌شود برای دولت بدهی جدید ایجاد نمی‌کند، بلکه تنها بدهی قبلی تبدیل به اوراق می‌شود. این اوراق دارای سقف زمانی است و بانک از زمان بازپرداخت اطمینان حاصل می‌کند
52. .اگر بانک مذکور دارای نیاز مالی باشد می‌تواند این اوراق را به فروش برساند و منابع مالی جمع‌آوری کند، اما ازآنجاکه باید از موج ورود اوراق به بازار جلوگیری کرد بانک مرکزی به بانکی که اوراق را دریافت کرده اعلام می‌کند که منابع مالی در ازای دریافت وثیقه ارائه می‌شود و بانک‌ها می‌توانند از این اوراق به‌عنوان وثیقه استفاده کنند؛ البته تاکنون بانک‌ها در ازای دریافت حتی تسهیلات چند هزار میلیارد تومانی نیز هیچ وثیقه‌ای پرداخت نمی‌کردند و این امر میزان ریسک را بالا می‌برد.
53. با انتشار این اوراق، بانک مرکزی به بانک‌ها اعلام می‌کند که مناسباتش با بانک‌ها مبتنی بر وثیقه می‌شود البته وثیقه نیز همان اوراق خواهد بود و اثر آن نیز این است که بانک مرکزی با نرخ کمتری به بانک تسهیلات پرداخت می‌کند و در این صورت هزینه تمام شده پول نیز کاهش می‌یابد و نرخ سود نیز افت می‌کند، بنابراین اصلاح نظام بانکی از دو طریق «دسته‌بندی بانک‌ها و رفع جنگ قیمتی» و «ارائه اوراق دولت» به حل مشکل بانک‌ها کمک می‌کند.
54. با اجرای این طرح سپرده‌ها آرام آرام در اقتصاد فعال شده و جریانی برای افزایش قدرت تسهیلات‌دهی به راه می‌افتد. اصلاح نظام بانکی علاوه‌بر موارد مذکور افزایش سرمایه بانک‌ها را نیز مد نظر قرارداده؛ به‌نحوی‌که تبصره‌هایی در بودجه در این بخش در نظر گرفته شده است. هم‌اکنون سرمایه بانک‌ها به میزانی است که با فعالیت آنها تناسب مناسبی ندارد.
55. بنابراین تلاش می‌شود با اصلاح نظام بانکی نسبت کفایت سرمایه بهبود یابد. طرح اصلاح نظام بانکی دارای مدیریت و برنامه‌ریزی پروژه است؛ بنابراین طرح دارای زمانبندی اجرا به تفکیک فصل‌های مختلف امسال و فصل اول سال آینده است و قرار است براساس این زمانبندی اقداماتی در دستور کار قرار گیرد. بانک مرکزی در راستای اجرای طرح اصلاح بانکی به‌عنوان قانون‌گذار نظام بانکی ابتدا بر سالم سازی بانک‌ها متمرکز و سپس نسبت‌هایی را برای آنها در نظر می‌گیرد.
### پایان خبر رسمی