، تهران , (اخبار رسمی): انتقال خونخدمتی است که بر یک مفهوم و رفتار اخلاقی که همانا اهدای داوطلبانه و بدون چشمداشت است بنا شده و از این منظر ضرورت توجه به ابعاد اخلاقی این خدمت و بهره‌مندی از ظرفیت‌های اخلاقی و وجدانی را در این شاخه از طب دوچندان می‌کند.
به گزارش اخبار رسمی به نقل از روابط عمومی سازمان انتقال خون ،آذرماه 1395 همایشی در سالن اجلاس سران با حضور رییس جمهور، وزرا، جامعه حقوقی و وکلابرای رونمایی از منشور حقوق شهروندی برگزار گردید. در همایش رونمایی از این منشور رییس جمهور تصریح داشتند: منشور حقوق شهروندی به مثابه برنامه و خط مشی دولت است، و تمامی دستگاه‌های اجرایی مکلفند بسترسازی‌های قانونی، ساختاری و فرهنگی را برای اجرایی شدن هرچه موثرتر آن فراهم کنند. در سازمان انتقال خون نیز حدود یک سالی است که تدوین آیین اخلاق طب انتقال خون در دستور کار بوده و اخیراً متن نهایی آن از سوی شورای اخلاق اهدا و انتقال خون تصویب شده است. در این رابطه ابوالفضل اصغری سرپرست اداره کل حقوقی سازمان گفت‌وگویی انجام داده که دذر ادامه می خوانیم.
منظور از حقوق شهروندی چیست؟
حقوق شهروندی از نظر محتوایی اصولاً همان حق‌هایی است که ما تحت عنوان حقوق بشر می‌شناسیم؛ حق‌هایی چون آزادی بیان، حق اشتغال و مانند آن. این حق‌ها وقتی در سطوح ملی از سوی قانون‌گذار مورد تأیید و حمایت قانونی قرار می‌گیرند تحت نام حقوق شهروندی نیز از آنها یاد می‌شود. این حقوق بیانگر حق‌هایی است که در یک جامعه سیاسی برای اعضای آن در نسبت با حکومت از یک سو و در نسبت با یکدیگر از سوی دیگر مورد شناسایی قرار گرفته است. با این توضیح، در جمهوری اسلامی ایران حقوق متنوعی که در اصول مختلف قانون اساسی به ویژه در فصل سوم آن و نیز سایر قوانین مورد تصریح قرار گرفته است، تحت عنوان حقوق شهروندی قابل ذکر هستند. البته توجه به این نکته نیز حایز اهمیت است که بر اساس ماده 9 قانون مدنی، مفاد معاهدات بین‌المللی که دولت به آنها پیوسته است اعتبار قانونی دارند. بر این مبنا مفاد معاهدات حقوق بشری که دولت جمهوری اسلامی ایران به آنها پیوسته و از سوی مجلس نیز تصویب شده‌اند تحت عنوان حقوق شهروندی نیز شناخته می‌شوند.
انتشار منشور حقوق شهروندی را که اخیراً توسط رییس جمهور رونمایی شد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این منشور در 120 ماده به حق‌هایی تصریح دارد که در متون قانونی و اسنادی که اعتبار قانونی دارند در ایران مورد شناسایی و حمایت قانون‌گذار قرار گرفته‌اند، و حال در یک مجموعه واحد و با تفصیل، از سوی رییس جمهوری به عنوان مجری قانون اساسی منتشر شده است. به نظر می‌رسد انتشار این منشور پیامی است از جانب دولت که موضوع رعایت حقوق شهروندان در کانون توجه و مورد اهتمام دولتمردان است. به ویژه چنین به نظر می‌رسد که تلاش شده در کنار رویکرد حقوقی و استفاده از ظرفیت‌های قانونی، اقتضائات فرهنگی حقوق شهروندی را نیز مورد توجه قرار دهند و بر این مبنا هم بر آموزش، فرهنگ‌سازی و ارتقای روحیه مطالبه‌گری شهروندان تأکید شده و هم به مشارکت خواندن اصحاب فرهنگ و اندیشه برای انجام پژوهش در این حوزه و نیز به کارگیری ظرفیت‌هایی چون رسانه‌های گروهی برای اشاعه حقوق شهروندی و کمک به امر نظارت. با این توضیح و در صورت فراهم بودن این اقتضائات به نظر می‌رسد می‌توان بر نهادینه شدن حقوق شهروندی در یک بازه زمانی چندساله امید داشت. انتشار این منشور را البته باید در کنار کارهای دیگر مورد توجه قرار داد. درحال حاضر دولت دو شهر قزوین و یزد را به عنوان پایلوت انتخاب کرده و با تمرکز به حقوق شهروندی بناست کارکنان دستگاه‌های اجرایی آموزش‌های لازم را در این باره فرا بگیرند، با فراخوان سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌های گروهی و دیگر ظرفیت‌های موجود، شهروندان، مستقیم و غیرمستقیم از حقوق خود آگاهی یابند و همچنین با حمایت از تاسیس کلینیک‌های حقوق شهروندی قرار است انواع خدمات به افراد مراجعه کننده به ویژه اقشار آسیب‌پذیر ازجمله حمایت‌های مشاوره‌ای و قضایی ارائه گردد. در واقع دولت تلاش دارد با بهره‌گیری از ظرفیت های دولتی و غیر دولتی، لایه‌های مختلف اجتماعی را درگیر این موضوع کرده و آن را به صحنه واقعیت‌های اجتماعی بکشاند.
آیا تدوین و تصویب آیین اخلاقی طب انتقال خون نیز در این راستا بوده است؟
توجه به تدوین کدهای اخلاقی در حوزه‌های مختلف ازجمله پزشکی، از یک منظر محصول این تجربه‌ی دوران مدرن بود که تاکید صرف بر رویکرد قانونی و ضمانت اجرا برای رعایت حقوق افراد کافی نیست. بر این اساس و البته در تکمیل رویکرد قانونی، تلاش شده به نحو مستقیم با تدوین کدهای اخلاقی از ظرفیت‌های اخلاقی و وجدانی نیز استفاده شود. در واقع توجه به مفاهیمی چون اخلاق پزشکی، اخلاق زیست‌فناوری و اخلاق طب انتقال خون را می‌توانیم در این چارچوب تحلیل کنیم. به طور مشخص کد اخلاق در حوزه طب انتقال خون بیانگر حقوق داوطلبان، اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان خون است که با رویکردی اخلاقی بر رعایت این حقوق تصریح دارد. در خصوص انتقال خون یادآوری این نکته حایز اهمیت است که اساساً این خدمت بر یک مفهوم و رفتار اخلاقی که همانا اهدای داوطلبانه و بدون چشمداشت است بنا شده و از این منظر ضرورت توجه به ابعاد اخلاقی این خدمت و بهره‌مندی از ظرفیت‌های اخلاقی و وجدانی را در این شاخه از طب دوچندان می‌کند.
به هر رو، با توجه به اهمیت اخلاق در حوزه طب انتقال خون و تاکید مدیرعامل محترم سازمان، تدوین آیین اخلاقی طب انتقال خون در دستور کار قرار گرفت. در خصوص پیش‌نویس این آیین در چند مرحله، از متخصصین صاحب تجربه در حوزه‌های مختلف نظرخواهی شد. به موازات تدوین آیین اخلاقی، تشکیل شورای اخلاق اهدا و انتقال خون در سازمان در دستور کار قرار گرفته که یکی از وظایف آن تصویب، پایش و تکمیل دوره‌ای آیین اخلاقی می‌باشد. اعضای این شورا برخی به اعتبار جایگاه حقوقی و برخی به اعتبار شخصیت حقیقی در این شورا انتخاب شده اند. به هر رو می‌توانیم بگوییم شورا ترکیبی از متخصصین طب انتقال خون و اخلاق پزشکی است.
شورای اخلاق اهدا و انتقال خون در تاریخ‌های 28/1/95 و 12/7/95 متن آیین اخلاقی طب انتقال خون را تصویب کرده است. این آیین در آینده نزدیک به مراکز اهدا و نیز مراکز تزریق خون در سراسر کشور ابلاغ خواهد شد.
بعد از تصویب، برنامه بعدی در خصوص آیین اخلاق طب انتقال خون چیست؟
یکی از مطالبی که مدیرعامل محترم سازمان در جلسه تصویب این آیین بیان داشتند ضرورت انجام پژوهش‌های مختلف در حوزه اخلاق طب انتقال خون است که از موسسه عالی طب انتقال خون خواستند از انجام پژوهش‌هایی از این دست حمایت کنند. این موضوع خیلی می تواند در تعمیق و گسترش مباحث مربوط به اخلاق طب انتقال خون و چالش‌های پیش روی این شاخه از طب کمک کند. به طور کلی توجه به مطالعات و پژوهش‌های میان‌رشته‌ای امروزه بسیار ضروری است. به نظر در مطالعات مربوط به انتقال خون باید ابعاد جامعه‌شناختی، روان‌شناختی، اقتصادی، حقوقی و اخلاقی آن نیز مورد نظر باشد و ترتیبی اتخاذ شود تا پژوهش‌گران علوم انسانی برای انجام این پژوهش‌ها به این حوزه وارد شوند. این موضوع باتوجه به ماهیت خاصی که خدمات انتقال خون از منظر اجتماعی داراست بسیار حایز اهمیت است.
مطلب دیگر آموزش کارکنان سازمان و مراکز استانی است. جناب آقای دکتر پورفتح‌اله به موسسه عالی طب انتقال خون دستور داده در قالب آموزش پودمانی محتوای آموزش اخلاق طب انتقال خون را آماده کند که تا آنجا که من اطلاع دارم این کار در حال انجام است. درواقع آموزش پرسنل انتقال خون در این حوزه گام نخست و ضروری برای رعایت آیین اخلاق طب انتقال خون خواهد بود که باید با استفاده از روش‌های مختلف این آموزش‌ها ارائه شود.
به عنوان آخرین پرسش، حقوق شهروندی پرسنل سازمان را چگونه تبیین می کنید؟
کارکنان انتقال خون جزو آحاد جامعه ایرانی هستند و به این اعتبار حق بر اشتغال و رعایت قوانین حمایتی در حوزه اشتغال یک وجهی از حقوق شهروندی است. زمانی می‌توانیم رعایت حقوق داوطلبان و اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان خون را از سوی پرسنل انتظار داشته باشیم که حقوق ایشان نیز مورد احترام باشد.
در هر حال دفتر حقوقی برنامه‌ای را در حوزه آموزش کارکنان در زمینه حقوق و تکالیف قانونی پرسنل انتقال خون در دست تدوین دارد که پس از آماده شدن محتوای آموزشی، با استفاده از نرم‌افزار آموزش از راه دور در این خصوص اقدام خواهد شد. آنچه توضیح آن اهمیت دارد این که وقتی از حقوق قانونی صحبت می‌شود، با توجه به وجه اجتماعی حقوق شهروندی، تکالیف قانونی نیز به میان می‌آید که در واقع ضرورت آن برخواسته از زندگی اجتماعی و نیز رعایت حقوق دیگران می‌باشد. به این ترتیب تکالیفی که هر یک از ما در قبال سازمان، داوطلبان و اهداکنندگان خون و نیز دریافت‌کنندگان خدمات انتقال خون داریم اهمیت خود را نشان می‌دهد. چه این که آشنایی با این تکالیف و البته احترام به آنها قطعاً همکاران را در برابر طرح دعاوی احتمالی مصون می‌دارد.
به هر حال ادارات حقوقی دستگاه‌های اجرایی وظیفه معاضدت از همکاران را دارند، یعنی در مواردی که کارکنان دستگاه‌های اجرایی به واسطه در انجام وظایف شغلی با دعاوی حقوقی یا کیفری مواجه شوند در صورت درخواست، دفاتر حقوقی به مثابه یک وکیل از آنها در مراجع قضایی حمایت خواهد کرد.
در پایان اگر مطلبی هست بفرمایید؟
لازم هست از تمامی کسانی که در تدوین آیین اخلاق طب انتقال خون مشارکت داشته‌اند به نوبه‌ی خودم تشکر کنم. از همکارانم در دفتر حقوقی، همکاران در معاونت‌های فنی و فناوری‌های نوین و تضمین کیفیت و کنترل کیفی، و همچنین همکاران ارجمند در دفتر مدیرعامل و روابط عمومی سازمان.
### پایان خبر رسمی