، تهران , (اخبار رسمی): Pruritis ani، یک اصطلاح لاتین به معنی خارش مقعد است که یک احساس ناخوشایند در پوست اطراف مقعد ایجاد می‌کند و شخص تمایل به رفع خارش پیدا می‌کند. خارش به دو نوع اولیه و ثانویه طبقه‌بندی می‌شود. در حالت اول علت خارش مقعد نامعلوم و غیر قابل تشخیص و در حالت ثانویه علت مشخص و درمان خاص قابل تجویز است.
برای خارش مقعد علت‌های گوناگونی وجود دارد و به همین خاطر تشخیص دقیق برای تجویز درمان مناسب اهمیت بسیار بالایی دارد
خارش مقعد مشکلی است که هم برای مردان و هم زنان پیش می‌آید. خارش مقعد چیست؟ تحریک جزئی پوست منجر به خارش مقعد می‌شود و اگر ادامه یابد پوست آسیب می‌بیند و محل خارش بزرگ‌تر و سوزش بیشتر می‌شود. خاراندن مکرر باعث می‌شود تا شخص بیشتر بخواهد محل را خارش دهد و این خود مشکل را بدتر می‌کند.
علت خارش مقعد چیست؟
خارش مقعد در بسیاری از مشکلات آنورکتال عمومی است و عواملی مانند بواسیر، پوست اضافی، بی اختیاری، فیستول مقعد (کانال غیرعادی بین روده و سطح پوست یا اندام‌ها)، شقاق مقعد (شیارهای دردناک) و زگیل مقعد در آن دخیل هستند. علت خارش بلند مدت از نوع اولیه همیشه قابل تشخیص نیست ولی حدس بر این است که ترشحات تحریک کننده از کانال مقعد منجر به خارش مقعد می‌شود و ادامه آن در بلند مدت عصب‌های پوست را به صورت مزمن تحریک و فعال می‌کند. ضمنا خارش می‌تواند از اختلالات عصبی و همچنین تحریک سیستم عصبی مرکزی مثلا ناشی از دارو باشد. برخی مواقع هم علت خارش محرکات ذهنی است و ریشه علائم از مغز است نه اندام‌های دیگر.
از دیگر عوامل خارش مقعد می‌توان به رطوبت ناشی از عرق یا مدفوع یا ترشحات اشاره کرد. طبق بررسی‌های انجام شده خارش به محض تمیز کردن محل اطراف مقعد رفع می‌شود که این خود نشانه‌ای از علت خارش مقعد است. علت خارش علاوه بر بهداشت نامناسب می‌تواند از بهداشت زیاد از حد ناشی از صابون‌های تحریک کننده باشد. بهداشت بیش از حد و استفاده از استروئیدهای موضعی پوست را زخم و به آن آسیب می‌رساند که در نتیجه مشکل به خاطر تمیزی زیاد از حد بدتر می‌شود.
هرچند مطالعه زیادی روی غذاهای خاص انجام نشده ولی عوامل غذایی هم می‌تواند در بروز خارش اثر داشته باشد. قهوه (کافئین دار یا بدون کافئین) یکی از عوامل اصلی خارش است. مصرف قهوه قدرت انقباض عضلات مقعد در حالت عادی را کاهش و باعث نشت ترشحات و مدفوع می‌شود. مواد غذایی موثر دیگر شامل چای، نوشابه، مایعات انرژی‌زا، شکلات، میوه‌های مرکباتی، گوجه فرنگی، غذاهای تند، آبجو، لبنیات و آجیل هستند.
عفونت هم یکی از دلایل خارش مقعد است، برای مثال عفونت پوستی باکتریایی، عفونت قارچی (هرچند برخی قارچ‌ها به طور طبیعی روی پوست مقعد حضور دارند)، عفونت انگلی با کرمک یا انگل، عفونت ویروسی و زگیل مقعد.
خارش مقعد از نوع ثانویه می‌تواند دلایل پوستی گوناگونی داشته باشد مثل پسوریازیس، درماتیت سبورئیک، درماتیت آتوپیک، درماتیت تماسی، پلانوس لیچن، سیمپلکی لیچن، اسکلروز لیچن. همچنین یک سری سرطان مانند بیماری «بوون» یا بیماری «ماماری پاجت» علل بالقوه خارش هستند.
دیگر عوامل، بیماری‌هایی هستند که کل بدن را در بر گرفته‌اند مثل دیابت، لوسمی و لنفوم، نارسایی کلیه، بیماریهای کبدی (یرقان انسدادی)، کم خونی و فقر آهن یا پرکاری تیروئید است.
با وجود اینکه خارش می‌تواند علت‌های متنوعی داشته باشد ولی باید خاطر نشان کرد در بسیاری از موارد علت اصلی غیر قابل تشخیص است.
بررسی بیمار
سابقه پزشکی بیمار، زمان و مدت خارش و همچنین علائم همراه آن باید بررسی شوند. مواردی از قبیل تعدد و حالت اجابت، ترشح احتمالی مدفوع، حس رطوبت یا حس اجابت ناتمام، نحوه بهداشت و پاکسازی پس از اجابت همگی باید بررسی شوند.
سابقه سفرهای انجام شده، داروها و پمادهای مصرف شده، سابقه دقیق مواد و عادات غذایی که احتمالا در خارش نقش دارند نیز باید بررسی شوند. در اغلب اوقات مصرف زیاد قهوه ، چای ، نوشابه ، مایعات انرژی زا موثر هستند. در نهایت ، عوامل عفونتی مانند انگل در کودکان (به ندرت در بزرگسالان) باید مد نظر گرفته شوند.
معاینه جسمی و بررسی پوست ناحیه مقعد لازم است چون نرمال بودن پوست یا هرگونه زخم، قرمزی و یا تغییر ضخامت پوست ناشی از خارش‌های مداوم و مکرر باید بررسی شوند.
علاوه بر بررسی ناحیه پوست، احتمالا پزشک تست تیجیتال رکتوم انجام می‌دهد (وارد کردن انگشت به مقعد) و برای تکمیل بررسی باید کانال مقعد را با ابزار آنوسکوپ ارزیابی و حتی با برداشت ۳ الی ۴ میلی‌متر از بافت جهت تجویز درمان مناسب نمونه‌برداری کرد. ضمنا برای نمونه‌برداری می‌توان از سواب یا تراشیدن پوست استفاده کرد. معاینه جسمی از دیگر نواحی بدن هم شاید لازم باشد.
درمان خارش مقعد
درمان باید پوست را به حالت تمیز و خشک و بدون زخم برگرداند. درمان معمولا چالش برانگیز است چون در اکثر موارد علت خارش قابل شناسایی نیست. استفاده از دارو برای حجیم و تنظیم کردن مدفوع لازم است تا از نشت احتمالی جلوگیری و تخلیه کامل صورت گیرد. در این راستا مدفوع باید نرم، حجیم و به راحتی تمیز شود. اکثر افراد از مکمل هایی مانند Citrucel Metamucil ،Fibercon ،Benefiber ،Konsyl استفاده می‌کنند. این مواد به صورت کپسول یا پودر موجود هستند و مصرف آن یک یا دو بار در روز است. فیبر رطوبت مدفوع را جذب و آن را حجیم می‌کند تا تخلیه کامل صورت گیرد.
اگر مدفوع همچنان شل باقی بماند باید از داروهای ضداسهال استفاده کرد. در شرایط حادتر می‌توان داروی Lomotil برای سفت کردن مدفوع به کار برد. در این خصوص با پزشک باید مشورت کرد.
برخی اوقات تغییر رژیم غذایی برای درمان خارش ضروری است. یک سری مواد احتمالا بر خارش اثر دارند مانند چای، نوشابه، شکلات، گوجه فرنگی، آبجو. این مواد عملکرد عضلات اسفینکتر را کم و منجر به نشت مدفوع می‌شوند و استفاده زیاد از حد آنها علائم را تشدید می‌کنند.
تغییر و اصلاح عادات بهداشتی طی اجابت هم بسیار مهم هستند. باید خاطر نشان کرد نیازی نیست مقعد بیش از حد پاکسازی و مالیده شود و شستن با آب کافی است. باید از مواد تحریک‌کننده مانند صابون، مواد عطری، نرم کننده لباس و دستمال بچه که حاوی مواد معطرکننده هستند پرهیز کرد. برای شستن صابون باقیمانده روی بدن از شلنگ سیار دوش استفاده کرد.
Balneol یک پاک کننده ملایم و آرامش بخش است که به صورت روغنی هم در بازار موجود است و می‌توان در منزل یا بیرون به راحتی از آن استفاده کرد. یک ماده پاک کننده دیگر محلول رقیق شده آب و سرکه سفید است. باید یک قاشق غذاخوری سرکه سفید در یک لیوان آب ریخته و در توالت نگه داشت و هر بار خود را با پنبه پاک کرد. محلول Burrow (یک قرص Domeboro در نیم لیتر آب) هم پاک کننده ملایمی است که می‌توان در بطری پلاستیکی نگه داشت و به جای آب و صابون از آن استفاده کرد.
هدف نهایی از تمام این روش‌ها، خشک و بهداشتی و سالم نگه‌داشتن پوست است. پس از پاکسازی می‌توان پوست را به کمک سشوار با حرارت کم خشک کرد. پودر ضدقارچ Zeasorb هم رطوبت را جذب می‌کند و برای خشک کردن مناسب است. پنیه را با پودر آغشته و روی محل گذاشته تا رطوبت را جذب کند. از لباس‌های زیر تنگ ساخته شده از مواد مصنوعی باید پرهیز کرد.
یک اصل مهم ولی غالبا بسیار سخت این است که خارش طوری مدیریت شود که منجر به زخم نشود، بدین معنا که با دست یا دستمال توالت خارش داده نشود. اصلاح عادت و خودداری از خارش معمولا بسیار سخت است و برخی افراد حتی در موقع خواب هم بدون اینکه بدانند این کار را تا زمان بیدار شدن انجام می‌دهند. برای این دسته افراد توصیه می‌شود ناخن‌هایشان را همیشه کوتاه نگه دارند و یا در شب دستکش‌های نرم پارچه‌ای و سبک به دست کنند.
برای کنترل علائم می‌توان از پمادهای استروئیدی استفاده کرد. پماد موضعی هیدروکورتیزون ۱% در دو یا سه نوبت در روز به مدت کوتاه می‌تواند خارش را تسکین دهد. پماد بتامتازون که تاثیر طولانی‌تری دارد هم موثر است. استفاده طولانی از استروئیدهای قوی باعث نازک شدن پوست و در نتیجه بدتر شدن خارش می‌شود و نباید بیش از چهار تا هشت هفته از آنها استفاده شود.
برای محافظت از پوست اطراف مقعد می‌توان از کرم اکسید روی استفاده کرد. پمادهای بی حس کننده‌ای از قبیل منتول، فینول، کمفور و یا ترکیبی از آنها هم موثر هستند. ترکیب کالموزپتین با اکسید روی و منتول هم تسکین دهنده بسیار مفیدی است. اگر محل عفونی شده می‌توان از پمادهای آنتی بیوتیکی (جنتامایسین، کلیندامایسین یا باسیتراسین) یا ضد قارچی (کلوتریمازول، نیستاتین) همراه با دیگر روش‌های درمانی استفاده کرد. این پمادها را قبل از خواب و مجددا پس از حمام صبح باید به کار برد.
بیمارانی که به خاطر خارش، پوست‌شان تغییر ملایم تا شدید یافته می‌توانند با به کارگیری ترکیب رنگ Berwick با الکل درمان شوند. این ماده خارش را رفع می‌کند ولی در صورت وجود زخم می‌سوزاند. برای این کار پزشک ماده را با سشوار خشک می‌کند و با بنزوئین روی محل قرار می‌دهد و دوباره آن را خشک می‌کند. این رنگ برای چند روز در جایش باقی می‌ماند و تا زمانی‌که پوست باسازی شود و التیام یابد مسکن بسیار مفیدی است. این نوع درمان باید در مطب پزشک انجام شود نه در منزل.
برای برخی بیماران مشکل برای مدتی بهتر می‌شود ولی بعدا دوباره عود می‌کند و مدیریت وضعیت و رفع کامل مشکل برای‌شان بسیار سخت است. برای این دسته افراد پماد Capsaicin توصیه می‌شود. کاپسایسین ماده‌ای است که از فلفل قرمز گرفته می‌شود و گفته می‌شود حساسیت برخی عصب‌ها را کاهش می‌دهد. این دارو روی یک سری بیماران امتحان شده و بیش از ۷۰ درصد از آنها تا یازده ماه بدون علائم بودند. این دارو در غلظت بسیار کم ۰٫۰۰۶% تهیه می‌شود.
تعداد کمی از بیماران هم نتیجه خوبی از تمام این گزینه‌های درمانی نمی‌گیرند و باید با تزریق درمان شوند.
علاقه‌مندان به کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به کلینیک پایتخت مراجعه کنند.
### پایان خبر رسمی