، اصفهان , (اخبار رسمی): گزانگبین بسیار گران‌بها است و سال‌ها مهم‌ترین ماده تشکیل‌دهنده گز اصفهان بوده است.
گزانگبین یکی از مهم ترین مواد تشکیل دهنده گز اصفهان
تعریف گزانگبین
گزانگبین در منابع مختلف، به نام‌هایی چون گز خوانسار، انگبین گون، ترنجبین اصفهان و شهد پارسی نامیده شده است.
گزانگبین از خانواده‌ی (مان) ها است. مانها موادی هستند با طعم شیرین که به‌طور طبیعی یا براثر گزش حشرات و یا با ایجاد شکاف از تنه‌ی درختان یا برگ گیاهان بخصوصی به خارج، ترشح می‌شوند.
مانها دارای اثرات درمانی هستند و گیاهان مولد این مانها در تیره‌های مختلف جای دارند. مان‌های مهم ایران شامل: گز خوانسار، گز علفی، شیرخشت، شکر تیغال (تیهال)، ترنجبین، بیدخشت و شکر سرخ است.
گزانگبین یا گز خوانسارمانی است که در اثر نیش حشره مخصوصی از یک گون به دست می‌آید.
این گیاه به‌صورت بته و درختچه بیشتر به حالت خود رو در کوهستان‌های سرد خوانسار و فریدن اصفهان یافت می‌شود
ولی در جنوب ایران، شیراز و نواحی مرکزی ایران نیز دیده می‌شود.
تکثیر این گیاه توسط بذر آن‌که به رنگ سبز زیتونی بوده و حدود یک میلی‌متر قطر دارد انجام می‌گیرد.
ارتفاع بته‌ها از یک متر تجاوز نکرده و رشد آن بیشتر در جهت افقی است.
بته های گز خوانسار
بته‌های گز خوانسار، خاردار و برگ‌های آن کوچک، بیضوی و متقابل و گل‌ها پروانه آسا و غالباً سفیدرنگ می‌باشند که در اوایل تیرماه ظاهر و تقریباً به مدت ۴۰ روز دوام‌دارند.
در اواسط مردادماه حشرات کوچکی که نوعی پسیلا، تشخیص داده‌شده‌اند، روی بته‌ها ظاهرشده و پس از جفت‌گیری و تخم‌ریزی، حشرات کامل به وجود خواهند آمد.
که با فروبردن خرطوم خود به داخل سرشاخه‌ها و ساقه‌های جوان و باریک، صمغ سفیدرنگی که همان ماده شیرین گزانگبین است از محل نیش حشره به شکل مارپیچ خارج می‌گردد.
ویژگی های فیزیکی حشره تولید گزانگبین
– طول حشره در حدود ۸ میلی‌متر و قطر آن حدود نیم میلی‌متر است.
– رنگ این حشره قهوه‌ای خاکی است. نام علمی این حشره هنوز مشخص نشده است.
– تعداد حشرات مذکور در اواخر شهریورماه روی بته‌های گز بسیار و غیرقابل‌شمارش است.
– محل تجمع این حشره اکثراً روی سرشاخه‌ها است.
– گز خوانسار در اثر فعالیت حشرات از ۱۵ شهریور تا ۲۰ مهر بر روی سرشاخه‌ها تشکیل می‌شود.
گز تکانی روش بهره‌برداری گزانگبین
برای توضیح بیشتر در خصوص عملیات گز تکانی روش بهره‌برداری را این‌گونه گونه شرح و بیان می‌کنیم:
ساکنان مناطق گز خیز و عشایر و سایر بهره‌برداران با استفاده از وسایل ساده‌ای که خودشان با بهره‌گیری از مصالح طبیعی درست کرده‌انداقدام به ضربه زنی و یا به‌اصطلاح چوبزنی می‌کنند.هنگام بهره‌برداری، دوال یا سیله را که از یک چوب دایره شکل و پوست گوسفند تهیه و شبیه به یک قاشق بزرگ استدر زیر سرشاخه‌های گون نگاه می‌دارند و با چوب‌دستی که در اصطلاح محلی به آن اربه کودی می‌گویندو شبیه راکت تنیس است روی شاخه‌ها به‌آرامی ضربه می‌زنند.پس‌ازآن برای جداسازی و تا حدودی خالص کردن مواد چندین بار آن را غربال نموده و مان جداشده را داخل ظروف همراه خود جمع‌آوری می‌کنند.میزان محصول هر بته ۸ تا ۱۰ ساله معمولاً ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم گزانگبین خالص است.گز تولیدشده به ترتیب خاصی توسط زارعین تکانده و جمع‌آوری می‌گرددعملیات گز تکانی معمولاً صبح‌ها و بعدازظهرها که هوا گرم نباشد انجام می‌پذیرد
بته‌هایی که سن آن‌ها کمتر از ۵ سال باشد گزانگبین تولید نمی‌کنند. وزش بادهای نسبتاً تند و احتمالاً ریزش باران در ماه‌های شهریور و مهر سبب از بین رفتن تمام ترشح‌شده و باعث نابودی یا تقلیل محصول می‌گردد.همچنین آفات نباتی مانند کنه قرمز، شته سبز و موش‌های صحرایی سبب نابودی محصول گز می‌گردند.در مورد مبارزه با آفات نباتی باید سیر زندگی حشره مولد گز را در نظر گرفت تا از نابودی این حشرات مفید جلوگیری گردد.متأسفانه بسیاری از مراتع دارای گون گزی، فاقد حشره پسیل مولد گز می‌باشندو صرفاً برخی از دره‌ها به‌صورت لکه‌های کوچک وجود دارد.راه‌حل این مشکل و حفظ جمعیت‌های پسیل گز و افزایش آن‌ها در محورهای زیر است.
۴ روش حل مشکل
برای آگاهی دقیق از شرایط زیستی گون گزی و حشره پسیل گز که عامل اصلی تولید گزانگبین است
و آگاهی درست از تأثیر عوامل زنده و غیرزنده محیطی، بایستی تحقیقات لازم با حمایت مسئولین مربوطه ادامه یابد.
مشخص کردن شرایطی که حشره پسیل گز نتواند به زندگی و زادوولد خود ادامه دهد و شناخت مناطق مستعد برای احیای تولید گزانگبین. آنگاه دولت با همکاری و مشارکت بهره‌برداران مرتع، می‌تواند سرمایه‌گذاری لازم را انجام دهد.
در حال حاضر برای حفظ جمعیت‌های پسیل گز نبایستی به روش سنتی چوبزنی کرد؛
زیرا جمعیت‌های پسیل به‌اندازه‌ای نیست که بتواند تلفات ناشی از بهره‌برداری را تحمل کند؛
اما چوب گردگیری، با نظارت کامل محققان مرکز تحقیقات و کارشناسان منابع طبیعی در برخی نقاط می‌تواند مفید باشد.
برنامه احیا بهره‌برداری از گزانگبین بدون همکاری مردم امکان ندارد.
بهره‌برداران گزانگبین نیاز دارند که از دستاوردهای تحقیقاتی در این رابطه، آگاهی لازم را پیدا کنند
بنابراین شرط لازم برای همکاری بهره‌برداران با دولت تلاش در جهت اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی آن‌ها نسبت به برنامه‌های دولت برای احیای صنعت بهره‌برداری از گزانگبین است.
موارد مصرف گزانگبین
همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد در قدیم‌الایام، گزانگبین ماده‌ی اولیه اصلی تولید و تهیه گز اصفهان بوده است.
این ماده ضمن این‌که خواص متضاد چسبندگی و شکنندگی خود را به گز می‌بخشد باعث حفظ رطوبت گز و درنتیجه نرم و تازه ماندن آن برای مدت چندین هفته می‌شود.
درگذشته و قبل از این‌که شربت گلوکز یا بادکا جزء فرمول اصلی گز قرار گیرد یعنی حدود ۷۰ سال پیش قوام اصلی گز با مصرف گزانگبین تأمین می‌شد
و از همان دوران بود که نوعی گز به نام گز نصف و نصف معروف شد فرمول گز نصف و نصف عبارت است از :
– سی‌وسه درصد گزانگبین
– سی‌وسه درصد مغز پسته
– سی‌وچهار درصد شکر و سفیده تخم‌مرغ
در حال حاضر به دلیل کاهش محصول گزانگبین در مراتع و افزایش قیمت آن، نمی‌توان در فرمول تهیه گز از گزانگبین استفاده نمود
و فقط در تولید گزهای سفارشی و ممتاز، آن‌هم به‌صورت بسیار محدود و کم به کار می‌رود.
البته برای جایگزینی این ماده ارزشمند، سال‌ها و بلکه ده‌ها سال ترکیبات مصنوعی و مشابه مانند بادکا که نوعی گلوکز مایع است و قیمت پایینتری دارد مورداستفاده کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید گز قرار می‌گیرد.
''بادکا نوعی گلوکز مایع است''
مصرف دارویی گزانگبین (گزانگبین گز اصفهان)
مصرف دیگر گزانگبین در صنایع دارویی است. فروکتوز موجود در (مان) گون دارای خاصیت دارویی ویژه‌ای است که باعث شده در طب موردتوجه قرار گیرد. فروکتوز یا قند میوه، قند ساده‌ای است که به‌مراتب شیرین‌تر از ساکارز بوده و کندتر از قندهای دیگر جذب می‌گردد.
انگبین گون با داشتن حدود ۴۰ درصد فروکتوز، همانند عسل یکی از منابع غنی این قند کمیاب است
که می‌توان از فروکتوز آن برای کمک به اسپرم سازی انسان و نیز در افراد مبتلابه دیابت استفاده نمود.
خواص گزانگبین گز اصفهان
ازآنجاکه این ماده جزء ملین‌های قندی محسوب می‌شود و لذا آن را به‌عنوان ماده تسکین‌دهنده التهاب سینه، تنگی نفس و سرفه مورداستفاده قرار می‌دهند و استفاده از آن، جهت تقویت دستگاه هاضمه بسیار مؤثر است.
جایگاه فعلی گزانگبین (گزانگبین گز اصفهان)
همان‌طور که قبلاً اشاره شد منشأ اصلی پیدایش و تهیه گز از ابتدا گزانگبین بوده است.
این ماده گیاهی ارزشمند با خواص مطلوبش سال‌های طولانی ماده اولیه اصلی تولید گز بوده
و همواره باعث طراوت و طعم و بسیار خوب و به‌یادماندنی برای گزهای تولیدشده در آن سال‌ها بود.
هنوز هستند بسیاری افراد مسن و یا میان‌سالی که در کودکی و یا جوانی گزهای آن زمان را میل نموده‌اند
و طعم دلکش آن پس از ده‌ها سال در ذائقهشان مانده است.
گز نصفونصف، گزی که درصد فراوان آن گزانگبین بود با شوق و افتخار خاصی به دربار سلاطین و پادشاهان راه می‌یافت
و آوازه گز و اصفهان را توأمان در پهنه گیتی طنین می‌افکند.
متأسفانه طی سالیان اخیر به دلیل شرایط زیست‌محیطی نامساعدی که برای این‌گونه گیاهی پیش آمد
و کاهش چشمگیر برداشت آن و نتیجتاً کمیابی و گرانی بیش‌ازحد آن، سال‌هاست
واحدهای گز سازی معمولاً قادر به استفاده از این شهد باارزش نیستند.
البته در کنار این عوامل، بهره‌برداری غلط از گیاه و گون گزانگبین و همچنین گذار از روش‌های سنتی به روش‌های نوین
تولید و درنتیجه برخی تغییرات در فرمول گز در فرآیند حذف گزانگبین مؤثر بودند.
بااین‌وجود در حال حاضر به مقدار و درصد بسیار کم و ناچیز آن‌هم در معدودی از واحدهای گز سازی، به‌عنوان افزودنی
در فرمول گزهای سفارشی و صادراتی خود که باقیمت بالا فروش می‌رود از گزانگبین استفاده می‌شود.
انگبین از نگاه مفسران و محققان
– در کتاب مفردات راغب واژه (المن) چنین تعریف‌شده است :
''(شیئی کالطل فیه حلاوه ویسقط علی الشجر)
چیزی شبیه شبنم که در آن شیرینی است و بر درخت فرومی‌افتد.''
– در کتاب تفسیر پرتوی از قرآن آمده است:
''ماده‌ی آبکی که روی بعضی درخت‌ها شکرک می‌بندد انگبین نامند.''
فروشگاه به گز مرکزعرضه و فروش انواع گز به صورت آنلاین است. ازجمله محصولات این فروشگاه گزکرمانی , گزمظفری , گزآنتیک , گزدردشتی , گزشیرین منش و...است.
### پایان خبر رسمی