، (اخبار رسمی): در این مقاله به صورت کامل به تاریخچه پیدایش فرش و قالیچه در جهان و سیر تکاملی آن تا به امروز پرداخته ایم. با ما همراه باشید.
تاریخچه فرش دستباف در جهان را می توان با آغاز تمدن در جوامع بشری مرتبط دانست. یعنی از آنجایی که انسان می دانست نمی تواند روی زمین سرد پر از خار و حشرات زندگی کند به فکر ایجاد فرش افتاد
تاریخچه فرش دستباف در جهان را می توان با آغاز تمدن در جوامع بشری مرتبط دانست. یعنی از آنجایی که انسان می دانست نمی تواند روی زمین سرد پر از خار و حشرات زندگی کند، شروع به استفاده از پوست و سپس پشم درهم پیچیده حیوانات اطراف خود کرد. انواع اولیه فرش ها بدون شک کیفیتی شبیه به نمد یا محصولات نساجی اولیه داشتند.
تاریخ فرش با تاریخ خود انسان عجین شده است. انسان های اولیه قرن ها با روش بافتن الیاف گیاهی و پوست درختان و به تبع آن صنایعی مانند سبد بافی آشنا بودند و با استفاده از پشم حیواناتی که در جوامع اولیه زندگی می کردند، می توانستند حصیرهای نرم کمتری تولید کنند. زنان از جمله کسانی بودند که از همان ابتدا تلاش زیادی کردند و سبد بافی و صنایع دستی، کت حیوانات و کیف حمل می کردند در حالی که مردم دیگر به شکار حیوانات می پرداختند.
کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که استفاده از حصیرهای بافته شده از اجداد منطقه بین النهرین از هزاره چهارم و پنجم متداول بوده و گلیم بافی تا قرن پانزدهم قبل از میلاد به مرحله بالایی از پیشرفت رسیده است.کشور عزیز ما ایران پیشرفت های زیادی در صنعت فرش و روفرشی داشته است و با ارائه بهترین و مناسب ترین قیمت روفرشی کشدار و انواع فرش در جهان زبان زد شده است.
پیدایش فرش دستباف
بدون شک اولین فرش ها یا قالیچه ها پوست حیواناتی بوده که شکارچیان ماقبل تاریخ در ابتدا آن را دباغی کرده و در غارها، کلبه ها یا چادرها پهن می کردند. حصیرها و قالیچه ها بعداً بافته شد. نمی توان تاریخ دقیقی برای شروع بافت آنها بیان کرد.از آنجایی که الیاف گیاهی و حیوانی فروخته می شود و از موادی ساخته می شود که موجودات میکروسکوپی می توانند تجزیه کنند، انتظار اینکه فرش های اولیه تا به امروز باقی بمانند بی فایده است.
با این حال، شواهد و آثاری از فرش در اکتشافات باستان شناسی یافت شده است.از جمله آثاری بر روی کوزه‌های سفالی، نقاشی‌های روی فرآیندهای مختلف نساجی مانند ریسندگی (نخ‌سازی) و بافندگی (پارچه‌سازی)، نوشته‌هایی درباره آنها، یادداشت‌هایی در مورد تجارت فرش و سایر کف‌پوش‌ها. شواهد نشان می دهد که ناهموارترین کف ها از کاه ساخته شده اند.
اکثر طبقه های مسدود کننده از الیاف گیاهی ساخته شده بودند. هدف اولیه از تولید قالیچه های پشمی از پشم و موی بز احتمالاً شبیه سازی گرما و راحتی پوست حیوانات بود.یعنی ایجاد گرما و جلوگیری از انتقال سرما به بدن هنگام نشستن یا خوابیدن روی فرش و همچنین راحتی و نرمی آنها در هنگام استراحت. اعتقاد بر این است که ساخت فرش های خواب واقعی از حدود 6000 سال پیش و احتمالاً در ایران آغاز شده است.
در حدود 12000 سال قبل از میلاد، عصر حجر (نوسنگی) در مناطق گرمتر و حاصلخیزتر (بارورتر از اکنون) در شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای غربی زودتر از شمال غربی اروپا آغاز شد.کشاورزی و ابزارسازی با دست گسترش یافت و جوامع انسانی (تمدن) زودتر از جاهای دیگر در این مناطق شکل گرفت. چادرنشینان و بیابان نشینان گله های بز و گوسفند خود را بین این جوامع جابه جا می کردند. برخی از مسافران تاجر می شدند و کالاهایی که می ساختند با استعدادهای هنری و فنی مبادله می شد.
کشف ابزار و فرش های بدوی در برخی از مقبره های عصر مفرغ در ترکمنستان این امکان را فراهم کرده است که آغاز بافت فرش های گره دار را به محدوده ای تاریخی بین 500 تا 1400 سال قبل از میلاد (2500 تا 3900 قبل از میلاد) نسبت دهیم. ظاهر شد.حتی برخی بر این باورند که ساخت و طراحی دقیق چاقوی قالی‌بافی در عصر برنز نشان می‌دهد که این کارد به هیچ وجه اختراع جدیدی نبوده، بلکه ریشه در سنت بسیار قدیمی‌تری دارد.
قرن ها پس از عصر مفرغ و حدود سه قرن قبل از میلاد، از تلاقی چندین مسیر کاروانی، جاده ای نامشخص از چین به دریای مدیترانه پدید آمد که به جاده ابریشم معروف است.این بزرگراه مسیری برای تبادل کالاهای مورد نیاز اقوام و ملل مختلف جهان از چین به اروپا بود. در بین کالاهای تجاری، فرش به عنوان یک کالای مبادله ای نیز دیده می شود.قدیمی ترین فرش جهان در سال 1949 از مقبره ای در پازیریک، در جنوب سیبری در نزدیکی مرز جمهوری مغولستان که حدود 2400 سال قدمت دارد، حفاری شد.
این فرش به دلیل اینکه زیر یخ مدفون بود حفظ شد. فرش های پازیریک را می توان در موزه ارمیتاژ در سن پترزبورگ یافت. این فرش یک فرش خواب‌آلود با بافتی ظریف (حدود ۳۶ گره در هر سانتی‌متر مربع) و دارای طرحی ماهرانه با نقش‌های تکراری در وسط و حاشیه طرح‌دار است.عناصر به کار رفته در طراحی این فرش که گویی در چندین کشور بافته شده است نشان دهنده این واقعیت است که قالی بافی هنری است که حداقل از ۲۵۰۰ سال پیش پا به عرصه وجود گذاشته است.
وجوه مختلف قالی پازیریک نشان دهنده تأثیر فرهنگ های متعدد بر آن است. گرچه در آن از «گره ترکی» استفاده شده است، اما حواشی آن به وضوح ایرانی است.رنگ زمینه قرمز ترکمنی با تناژهای آبی، زرد و سفید است و نقش مکرر اسب دارای ویژگی های اسب ایرانی مانند موهای آراسته اسب، نحوه عمل آوری برگ و دم پردازنده و نوع نمد زین است.
فرش های ایرانی در دوران باستان
تعیین قدمت فرش دستباف در ایران کار ساده ای نیست. اما آنچه اکثر مورخان و محققین بر آن اتفاق نظر دارند، وجود نشانه‌های ایرانی بر روی فرش‌های پازیریک است که قدمت بافت فرش در ایران را حداقل به ۲۵۰۰ سال قبل می‌رسانند.علاوه بر فرش پازیریک، آنچه قدمت قالی بافی در ایران باستان را تأیید می کند، دو قالی دیگر است که در همان محل کشف فرش پازیریک یافت شده است.
در یکی از فرش های کشف شده که از چهار مربع تشکیل شده است، در هر مربع تصویر دو زن روبه روی هم با آتشی در وسط و دو خدمتکار زن در پشت آنها دیده می شود (دقیقاً مانند طرح های حک شده بر روی کتیبه باقی مانده است. از ایران باستان) و در فرش دیگر دو شیر تنومند بدن مانند شیرهایی که بر بدنه تخت جمشید حک شده اند نقش بسته است.علاوه بر اکتشافات پازیریک، نشانه های دیگری از قدمت کهن فرش ایران در نوشته های مورخان دیده می شود. مورخان گزارش می دهند که اسکندر مقدونی پس از فتح ایران در سال 331 قبل از میلاد، هنگامی که به پاسارگاد رفت، تابوت کوروش کبیر را با فرشی ظریف پوشانده بود.
فرش ایرانی پس از ظهور اسلام
بررسی های تاریخی نشان می دهد که ورود اسلام به ایران باعث رونق قالی بافی ایرانی نشده است.اگرچه در اوایل تسلط مسلمانان بر ایران، قالی بافی به دلیل روحیه ساده زیستی که همواره مورد تبلیغ اسلام بوده، به فرش به عنوان هنری رایج در میان حاکمان و سلاطین محدود می شد. او را مسلمان می دانستند.حتی بسیاری از پادشاهان ایران اسلامی در قرون گذشته از هنر قالی بافی حمایت کرده و به ترویج آن در کشورهای دیگر که جزو فتوحات آنها بوده کمک کرده اند.
فرش های فسطاط (قاهره قدیم) که قدمت برخی از آنها به دوره عباسیان (قرن دوم و سوم هجری قمری) و برخی به دوره فاطمی (قرن پنجم یا ششم هجری) برمی گردد و فرش های بافته شده در قلمرو امپراتوری عثمانی (ترکیه مدرن) در قرن بیستم. قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی که بسیار متاثر از طرح و نقش فرش کاشان و تبریز است، می تواند نشان دهنده رونق قالی بافی ایران در سایر کشورهای اسلامی باشد.
در دوران ایلخانی، تیموری و ترکمن، مصادف با قرن هفتم، هشتم و نهم هجری قمری، نشانه‌هایی از رواج قالی‌بافی در برخی از نقاط ایران مانند ایران در آثار مورخین به چشم می‌خورد.اشاراتی به دوره ایلخانان که به فرش های دربار حکام مغول می پردازد و نیز فرش هایی که در داخل حرم مطهر امام رضا (ع) در سفرنامه ابن بطوطه (725 ه.ق) آمده است.در مورد تیمور لنگ داستانی در مورد سلطنت تیموریان وجود دارد که اگرچه ممکن است بسیار اغراق آمیز باشد، اما به گستردگی هنر قالی بافی در ایران آن زمان اذعان دارد.
تیمور لنگ در کتاب «من تیمور جهانگشا هستم» می گوید: «به من گفتند در سبزوار سیصد هزار کارگر در کارخانه های قالی بافی کار می کنند و بزرگ ترین مرکز قالی بافی جهان است. سبزوار 300 هزار قالی باف داشت اما می دانستم در هیچ جای دنیا بیشتر از سبزواری قالی بافی وجود ندارد».به نظر می رسد که قالی بافی در دوران حکومت ترکمن ها بر ایران همچنان رونق داشته است.سیسیل ادواردز کارشناس مشهور فرش انگلیسی به فرش های نفیس دربار اوزون حسن یکی از مهم ترین فرمانروایان عصر ترکمن در تبریز اشاره می کند. (ج 878-879 ق.)
دوران صفویه (907-1135 هجری قمری) را می توان دوران اعتلای و شکوه هنر ایران دانست. حمایت پادشاهان صفوی از هنر قالی بافی ایران، از شاه اسماعیل اول تا سلطان حسین صفوی، این امکان را به وجود آورد که قاطعانه دوران صفویه را عصر طلایی قالی بافی ایران بنامیم.اوج ترویج هنر قالی بافی در زمان شاهان صفوی به ویژه شاه اسماعیل (907-930 هجری قمری) در تبریز، شاه طهماسب (930-984 هجری قمری) در قزوین و شاه عباس (996-1038 هجری قمری) در اصفهان بوده است.
شاه اسماعیل تعداد زیادی از طراحان و نقاشان را از هرات به تبریز دعوت کرد و آنها را زیر نظر کمال الدین بهزاد (نقاش معروف ایرانی) قرار داد.هنرمندان در تبریز گرد هم آمدند و شاه اسماعیل کارگاه های بزرگ قالی بافی تأسیس کرد. شاه طهماسب پسر شاه اسماعیل راه پدر را ادامه داد. علاقه زیادی به هنر داشت.بسیاری از معروف ترین و نفیس ترین قالی های تاریخ ایران از جمله فرش معروف و تاریخی اردبیلی در زمان شاه طهماسب بافته شده است. مکتب قالی بافی تبریز محصول دوران سلطنت این پادشاه هنردوست است.
شاه عباس دیگر پادشاه عصر صفوی در سال 1006 هجری قمری پایتخت خود را تأسیس کرد. اصفهان با حمایت از هنر قالی بافی مکتب اصفهان را برگزید یا بنیانگذار آن شد. هنر قالی بافی در این مکتب به اوج خود رسید. بافت فرش‌های پارچه‌ای بزرگ، استفاده از مواد جدید در قالی‌بافی مانند ابریشم و مفتول‌های طلا و نقره و نیز تغییر اساسی در نقش فرش‌ها از مهم‌ترین و عمیق‌ترین تغییراتی بود که در دوران سلطنت رخ داد.
تاریخ فرش در فرانسه
در طول قرن شانزدهم، آبسون و بووه از مراکز مهم قالی بافی در فرانسه بودند.در سال 1596، پیردوپونت یک فرش دستباف بافت که از گره ترکی برای هنری پنجم استفاده می کرد.این فرش چنان مورد توجه شاه قرار گرفت که به دستور او کارگاه قالی بافی برای این هنرمند در موزه لوور تأسیس شد.در سال 1620، به دلیل گسترش زیاد، کارگاه به مکانی بزرگتر در خارج از پاریس، که یک کارخانه صابون سازی متروکه بود، منتقل شد. فرش های ساخته شده در این کارگاه به فرش «سوناری» معروف بودند.
این کارگاه جزء دارایی های شاه محسوب می شد و با اجازه وی فرش های بافته شده در این کارگاه صادر می شد. لوور و کاخ بعدی ورسای با فرش‌های سرخ شده تزئین شده بودند.صد سال بعد، بازدید از سوتری نشان داد که دو نوع فرش مختلف در آنجا بافته شده است.قالی‌های دستباف از پایین به بالا با تکنیک‌های اصیل مشابه قالی‌های شرقی بافته می‌شد، با این تفاوت که بافتن روی میله‌ای با لبه تیز، که در عرض دستگاه بود، انجام می‌شد. .حلقه ها با بیرون کشیدن میله بریده شدند. ساونری علاوه بر فرش‌های دستباف، فرش‌های گشاد (قالی‌های بروکسل) را عرضه می‌کرد که با قالی‌های پدالی بافته می‌شدند.
ارزش و کیفیت فرش‌های سوناری کمتر از فرش‌های بافته شده در کارخانه آبسون رویال بود.قالی های آبسون از یک طرف بافته می شد در حالی که قالیچه های ساونر از پایین به بالا بافته می شد.در سال 1825، کارخانه Sawnery بسته شد و ماشین‌های بافندگی آن به کارخانه Goblin در Beauvais منتقل شدند، جایی که کارخانه دولتی برای تولید پارچه‌های رومبلی در آن قرار داشت.
فرش دستبافت در اروپا
اگرچه خاستگاه فرش کشورهای آسیایی مانند ایران است، اما متاسفانه یا خوشبختانه در این کشورها تلاش چشمگیری برای مکانیزه شدن تولید آن صورت نگرفته است.شاید یکی از مهم ترین موانع این امر القای این تصور بوده است که با ماشینی شدن قالی بافی، هنر هزاره و اجدادی یک ملت که بخشی از میراث فرهنگی آن ملت است از بین می رود.
چنین طرز تفکری نه تنها برای عموم مردم، بلکه برای هنرمندان و به ویژه دولتمردان و حاکمان که هر گونه تلاشی برای صنعتی سازی تولید فرش را خفه کرده اند، کابوس وحشتناکی بوده است.البته در اینجا تنها به یکی از دلایل تولید غیرصنعتی فرش در این کشورها اشاره می شود و قرار نیست درستی یا نادرستی چنین تفکری ارزیابی شود.در مقابل، پس از آنکه اروپاییان به تقلید از کشورهای آسیایی شروع به بافت فرش دستباف کردند، از حدود دویست سال پیش صنعتی شدن تولید فرش در اروپا آغاز شد و اکنون کشورهای اروپایی بلژیک و آلمان در تولید ماشین های قالی بافی پیشتاز هستند.
بنابراین به نظر می رسد پرداختن به تاریخچه فرش دستباف در اروپا که دروازه تولید صنعتی است نکات مهم و جالبی دارد.در اوایل قرن شانزدهم، کاردینال ولسی که علاقه زیادی به قالی داشت، فرش های ایرانی و ترکی را به انگلستان معرفی کرد. بر اساس اسناد تاریخی، شروع صنعت قالی بافی در انگلستان به سال 1550 میلادی باز می گردد.
### پایان خبر رسمی