، تهران , (اخبار رسمی): ایرانیان خارج از کشور برای مشارکت در فعالیت های اقتصادی در ایران با توجه به سابقه ای که در ذهن دارند، نیازمند تضمین های بیشتری هستند و تا زمانی که این تضمین ها در نظر گرفته نشود، امکان حضور موثر آن ها در وطن اصلی شان و تقویت بخش خصوصی بعید به نظر می رسد.
به گزارش اخباررسمی به نقل از روابط عمومی اتاق بازرگانی تهران، مهاجرت کارآفرینان ایرانی در چند دوره از تاریخ معاصر انجام شده است. کارآفرینان ایرانی در دوره قاجار و اوایل پهلوی به دلیل ناامنی های بعد از مشروطیت مهاجرت کردند. بیشتر این کارآفرینان از زرتشتیان ثروتمند و سرمایه داران کرمان و یزد بودند که به هندوستان مهاجرت کردند اما به دلیل حفظ پایگاه هایی در ایران، ارتباطشان با وطن اصلی قطع نشد و این حفظ پایگاه بیشتر به دلیل مشغولیت آن ها به واردات و صادرات بود. درواقع این افراد بیشتر تاجر بودند تا صنعتگر. گروهی از تجار ایرانی در آن دوره به دلیل ارتباطات منچستر انگلستان با هندوستان و قدرت یافتن صنعت نساجی در این دو کشور، وارد صنعت نساجی شدند و به انگلستان رفتند. مهاجرت کارآفرینان ایرانی تا دهه 50 شمسی قطع شد اما در این دهه قانون سهیم کردن کارگران در سود کارخانجات با وجود اینکه صنایع ما احتیاج به بازار مالی برای تامین سرمایه نداشتند تصویب شد و برخی از کارآفرینان را وادار به مهاجرت کرد. این قانون یکی از اصول انقلابی شاه بود. شاه تصمیم داشت فئودالیته صنعتی را از بین ببرد همانطور که فئودالیته ارضی را در اصلاحات ارضی از بین برد. این کار باعث شد بسیاری از کارآفرینان ناامید شوند و مهاجرت کنند.
هرچند کارخانه ها باقی ماندند اما سرمایه گذاری در این دوره کاهش یافت و بیشتر از طریق بانک های توسعه صنعتی و معدنی انجام شد. در حقیقت در این دوره مالکیت به اجبار به مدیریت تنزل یافت. هرچند 51 درصد از صنایع دست صاحبان آن بود اما به اجبار کارگران را در سود کارخانه سهیم کردند و مالک کارخانه به مدیر کارخانه تبدیل شد. اجرای این سیاست ناپخته توسط محمدرضا شاه پهلوی بخشی از صنعتگران را ناامید کرد. دوره بعدی مهاجرت های کارآفرینان با ملی شدن صنایع پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد. اگر منصفانه نگاه کنیم در این دوره بیشتر صنعتگران با پس اندازهایشان رفتند و صنایعشان را برجای گذاشتند. آن ها پس از مهاجرت شروع به کار و سرمایه گذاری طولانی در کشورهای مقصد کردند. هرچند بررسی های من نشان می دهد این گروه از صنعتگران مهاجر بیش از کار صنعتی وارد خرید مسکن شدند. به جز مواردی مثل اکبرلاجوردی که با شرکت دوپونت آمریکا در ارتباط بود، دیگر کارآفرینان وارد بخش های مالی دیگر شدند. در ایران، در دوره سازندگی تلاش هایی برای بازگرداندن کارآفرینان به وطن انجام شد.
دکتر عالی و مرحوم دکتر نوربخش برای مذاکرات بازگشت کارآفرینان به آمریکا و اروپا سفر کردند اما در ایران زمینه بازگشت کارآفرینان مهاجر وجود نداشت. برخی از روزنامه ها در همان دوره بازگشت کارآفرینان را بازگشت شاه توصیف کردند و این در حالی بود که این افراد تنها صنعتگر و تاجر بودند و شواهد زیادی نشان می دهد که مشغول به کار خودشان بودند و نه به کشورهای خارجی و نه به شاه وابستگی نداشتند. داستان ازهاری و سندیکای کارفرمایان روغن نباتی در این باره جالب است. اکبرلاجوردیان نقل می کند که صاحبان کارخانه های قوی روغن نباتی مثل جهان، قو، و شاه پسند در جلسه با ازهاری درباره تعیین نرخ روغن نباتی و دستمزد بالای کارگران و افزایش هزینه تمام شده تولید بحث می کردند و به ازهاری گلایه می کردند که چرا به حرف ما گوش نمی دهید و ازهاری در جواب آن ها با ناراحتی گفته بود که شما در فکر تعیین نرخ روغن نباتی هستید و من به این فکر می کنم که عاشورا و تاسوعا نزدیک است و باید با تظاهرات مردم چه کنم. درواقع صنعتگران در آن دوره کاری به سیاست نداشتند و وابسته به جایی نبودند. پس از انقلاب غیر از تلاش های دوره سازندگی هیچ اقدام دیگری برای بازگرداندن کارآفرینان مهاجر انجام نشد.
هرچه صنعتگر در جای دیگری بماند و شبکه ارتباطاتش را گسترده کند بازگرداندن آن سخت تر می شود. ظرفیت صنعتگران ایرانی در کشورهای دیگر به اندازه صدها میلیارد سرمایه گذاری در ایران است و این ظرفیت بالایی است اما بازگرداندن این افراد به وطن اصلی، نیازمند عزم قوی، تضمین و بازگرداندن اموالی است که از آن ها گرفته شده است. بررسی زندگی این صنعتگران نشان می دهد که آن ها سرمایه شان را در دوره پهلوی از راه مشروع کسب کردند و باید برای بازگرداندن آن ها به کشور، این سرمایه را به آن ها بازگرداند. البته تقویت بخش خصوصی از راه بازگرداندن صنعتگران مهاجر علاوه بر اراده دولت به حمایت های قوه قضاییه نیازمند است. از سوی دیگر ایران بازار خوبی است که اشتغال کامل در آن وجود ندارد و کارآفرینان هر زمان که به این بازار بازگردند امکان رسیدن به سودهای خوب را دارند اما سیاست های اقتصادی باید ثبات لازم را داشته باشند و آن ها مطمئن باشند که می توانند سرمایه شان از ایران خارج کنند. متاسفانه هنوز خاطره بد گذشته در ذهن این کارآفرینان وجود دارد و برای جذب این صنعتگران نیازمند ثبات سیاست های اقتصادی هستیم. در شرایط ثبات می توان به بازگشت کارآفرینان امید بیشتری داشت.
در دوره اصلاحات که در دوران ثبات ارزی بودیم، خیلی از سرمایه گذاران ایرانی در بخش مسکن سرمایه گذاری کردند و با توجه به رکود غرب و ثبات نرخ ارز در ایران، سرمایه گذاری در کشورمان از سوی نسل جدید ایرانیان خارج از کشور انجام شد و به سود خوبی رسیدند. این تجربه نشان می دهد که امکان جذب سرمایه از ایرانیان خارج از کشور وجود دارد هرچند ممکن است میزان این سرمایه گذاری بالا نباشد. البته شواهدی بدست آمده که نشان می دهد خیلی از ایرانیان خارج از کشور ورود به بازار ایران را آزمون می کنند اما مسئله اعتماد و شرایط اقتصاد داخلی مسئله مهمی است. در حال حاضر بسیاری از کارآفرینان داخلی هم بنگاه هایشان را بزرگتر نمی کنند. دلایل مختلفی مثل عدم اعتماد به دولت، مسائل سیستم بانکی و مشکلات ناشی از بیمه و تامین اجتماعی باعث می شود انگیزه کارآفرینان برای رشد سازمانی کاهش پیدا کند. من بارها از زبان کارآفرینان شنیدم که در مدت کم امکان افزایش نرخ اشتغال را دارند اما به دلیل عدم ثبات سیاست های اقتصادی اقدامی نمی کنند. البته از نظر من جامعه شناس که دلایل حقوقی را پررنگ تر می بینم، خاطره مصادره ها نقش بیشتری در عدم توسعه بنگاه ها دارد و از این منظر، ایرانیان مهاجر خاطره تلخ تری دارند و شرایط را بیشتر ارزیابی می کنند. گذشته از این، اگر ایرانیان مهاجر به کشور بازگردند در فعالیت های اقتصادی باید با نهادهای عمومی که بخش عظیمی از اقتصاد را بدست گرفتند رقابت کنند و این کار را سخت تر می کند. در هر شرایط ایرانیان خارج از کشور برای مشارکت در فعالیت های اقتصادی در ایران با توجه به سابقه ای که در ذهن دارند، نیازمند تضمین های بیشتری هستند و تا زمانی که این تضمین ها در نظر گرفته نشود، امکان حضور موثر آن ها در وطن اصلی شان و تقویت بخش خصوصی بعید به نظر می رسد
### پایان خبر رسمی