تکنیک استخوان ماهی

جمعه 96/7/28، (اخبار رسمی): یکی از روش‌های بسیار سودمند برای شناسایی مسائل، نمودار استخوان ماهی است. نمودار استخوان ماهی که گاهی به آن نمودار ایشیکاوا می گویند، توسط پروفسور کائورو ایشیکاوا از دانشگاه توکیو طراحی شد.

یکی از روش‌های بسیار سودمند برای شناسایی مسائل، نمودار استخوان ماهی است

هدف اصلی این تکنیک، شناسایی و تهیه فرستی از کلیه عوامل احتمالی مسئله‌ی مورد نظر است. این تکنیک در درجه اول یک تکنیک گروهی شناسایی مسأله است؛ اما توسط افراد به تنهایی نیز قابل استفاده است.

دلیل نام گذاری این فرآیند به استخوان ماهی روش منحصر به فرد جمع آوری اطلاعات است که به صورت بصری مرتب می‌ شود. هنگامی‌ که مسأله و علل آن ثبت می‌‌شود، نموداری تشکیل می‌‌شود که شبیه به اسکلت ماهی است. مسأله در دایره و سمت راست کاغذ نوشته می‌‌شود یک خط مستقیم به سمت چپ کشیده می‌‌شود که بیشتر شبیه ستون فقرات ماهی است. گام بعدی ترسیم ساقه‌ها یا به عبارتی تیغ‌های ماهی با زاویه ۴۵ درجه‌ی متصل به ستون فقرات است. در پایان هریک از این ساقهها علل مسأله نام برده می‌‌شود که می‌‌توان از طریق طوفان فکری به آن پرداخت. در صورت لزوم می‌‌توان ساقه‌های اضافی به آن افزود. برای تحلیل بیشتر هر علت می‌‌توان به هر ساقه، شاخه‌هایی افزود. عللی که دارای حداقل پیچیدگی هستند در قسمت دم ماهی، و علت‌هایی که بینابین هستند، به صورت یک زنجیر پیوسته و از کمترین پیچیدگی به بالاترین پیچیدگی از سر ماهی تا دم ماهی نوشته شوند. نمودار استخوان ماهی را می‌ توان طی بیش از یک جلسه، از طریق طوفان فکری بررسی کرد. ایشیکاوا این فرآیند را به عنوان فرآیندی که مسأله خود را روی سر ماهی می‌ نویسید وسپس یک شبه آن را می‌‌پزید توصیف می‌‌کند.

اگر از این تکنیک در بیش از دو جلسه استفاده شود افکار جدید ممکن است از سه معلول اصلی برخیزد:

۱- فرصت وجود دارد تا ضمیر ناخودآگاه روی مسأله کار کند.

۲- احتمال اینکه شرکت کنندگان از اظهار نظر خودداری کنند بسیار کمتر است؛ زیرا اینکه چه کسی چه گفته و چه پیشنهادی داده است فراموش خواهد شد.

۳- افراد اگر شب و روز درباره‌ی مسأله فکر بکنند، ممکن است بیشتر در آن غرق شوند. پس از تکمیل نمودار، فرد یا گروه، ساقه‌ها و شاخه‌ها را تجزیه و تحلیل می‌‌کند تا مسأله یا مسائل واقعی که نیاز به حل دارند را مشخص سازد. اگر ابتدا مسائل ساده‌تر بررسی شوند می‌‌توان قبل از پرداختن به مسائل پیچیده‌تر، آن ها را کنار گذاشت. اگر فرد یا حل کنندگان مسأله به این نتیجه برسند که علل معینی مهم‌تر از علل دیگر هستند در مرحله‌ی ارائه‌ی راه حل‌های مختلف حل خلاق مسأله، به علت‌های مهم‌تر توجه بیشتری نشان داده خواهد شد.

 

نمودار استخوان ماهی به چند دلیل برای شناسایی مسائل سودمند است:

۱- حل کنندگان مسأله را به بررسی تمامی‌ اجزای مسأله قبل از تصمیم‌گیری، تشویق می‌‌کند.

۲- به نمایش روابط بین علل و اهمیت نسبی آن علل کمک می‌‌کند.

۳- به شروع فرآیند خلاق کمک می‌‌کند زیرا توجه فرد یا افراد را معطوف به مسأله می‌‌سازد.

۴- به شروع یک توالی منطقی برای حل مسأله کمک می‌‌کند.

۵- به حل کنندگان مسأله کمک می‌‌کند تا به جای تأکید بر بخش کوچکی از مسأله (محدود نگری)، کل مسأله را ببینند.(کل نگری)

۶- روشی را که برای کاهش حیطه‌ی مسأله به دست می‌‌دهد و به جای مسائل پیچیده، مسائل کمتر پیچیده را حل می‌‌کند.

۷- به افراد کمک می‌‌کند به جای این شاخه و آن شاخه پریدن، روی مسأله واقعی تمرکز کنند.

هنگامی‌ که برای اولین بار از نمودار استخوان ماهی استفاده می‌‌کنید از مسائل ساده و قابل تعریف شروع کنید و به تدریج به سمت مسائل پیچیده‌تر پیش بروید.

### پایان خبر رسمی