، تهران , (اخبار رسمی): از آنجا که خاورمیانه به دلیل برخورداری از بزرگ‌ترین ذخایر نفتی و گاز طبیعی، منبع عظیم انرژی محسوب می‌شود، کماکان دستخوش روند پرآشوب سیاسی است. هرچند که خاورمیانه و قلب آن یعنی منطقه خلیج‌فارس (عربستان، ایران، عراق، کویت و امارات متحده عربی) تمدن، تاریخ و فرهنگ کهنی دارد، اما آنچه که این منطقه را در جهان به این درجه از اهمیت رسانده، منابع سرشار انرژی، خصوصا «نفت» آن است.
طبق پیش‌بینی شرکت بریتیش پترولیوم، تا پایان سال 2020 میلادی، خاورمیانه کنترل 83 درصد از کل ذخایر نفتی جهان را در دست خواهد داشت، در حالی که اکنون تنها 71 درصد کل ذخایر در اختیار خاورمیانه است
به گزارش روابط عمومی موسسه مطالعات و پژوهش اقتصاد ایرانیان، نیاز مبرم جهان به منابع انرژی در قرن بیست و یکم، موجب تشدید رقابت در میان همه منابع از جمله منابع هیدروکربنی نفت و گاز شده است. گاز طبیعی در میان انواع منابع هیدروکربنی سریع‌ترین رشد مصرف را خواهد داشت و مصرف آن از سال 2002 تا 2025 به طور متوسط سالانه 3/2 درصد افزایش می‌یابد، این افزایش برای مصرف نفت 1/9 درصد و برای زغال‌سنگ 2 درصد خواهد بود.
سروین آقاجانی، پژوهشگر موسسه اقتصاد ایرانیان با بررسی اقتصاد کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در یادداشتی تحلیلی آورده است: «از آنجا که خاورمیانه به دلیل برخورداری از بزرگ‌ترین ذخایر نفتی و گاز طبیعی، منبع عظیم انرژی محسوب می‌شود، کماکان دستخوش روند پرآشوب سیاسی است. هرچند که خاورمیانه و قلب آن یعنی منطقه خلیج‌فارس (عربستان، ایران، عراق، کویت و امارات متحده عربی) تمدن، تاریخ و فرهنگ کهنی دارد، اما آنچه که این منطقه را در جهان به این درجه از اهمیت رسانده، منابع سرشار انرژی، خصوصا «نفت» آن است. اقتصاد کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه بیشتر تک‌محصولی و به صادرات نفت وابسته است و از منابع نفت در بخش صنعتی این کشورها کمتر استفاده می‌شود. تمامی کشورهای عمده تولیدکننده نفت خاورمیانه در گروه کشورهای مِنا دسته‌بندی می‌شوند. مِنا «Middle East and North Africa» (MENA) واژه اختصاری کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا محسوب می‌شود و اصطلاحی است که برای نامیدن کشورهای عمده تولیدکننده نفت که در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند به کار می‌رود.محدوده این منطقه مراکش در شمال غربی قاره آفریقا آغاز می‌شود و تا ایران، شرقی‌ترین کشور منطقه خاورمیانه امتداد می‌یابد. این منطقه حدوداً دارای 60 درصد منابع نفتی و 45 درصد منابع گازی جهان است. اقتصاد این کشورها رابطه تنگاتنگی با تغییرات جهانی بهای نفت دارد.
طبق گزارش اعلام شده در سال 2014، ذخایر نفتی شناخته‌شده کشورهای حوزه خلیج‌فارس 767 میلیارد بشکه یعنی معادل حدوداً 60 درصد از ذخایر نفتی جهان است که به هفت کشور حوزه خلیج‌فارس تعلق دارد. بیشترین ذخیره نفت به ترتیب در عربستان 268 میلیارد بشکه، ایران 157 میلیارد بشکه، عراق 140، کویت 104 و امارات 98 میلیارد بشکه قرار دارد. در نمودار زیر ذخایر نفت کشورهای مختلف حوزه خلیج‌فارس آمده است.
این پژوهشگر می‌نویسد: با توجه به وابستگی کشورهای خاورمیانه به صنعت نفت به‌ویژه در حوزه خلیج‌فارس که بین 95 تا 100 درصد از درآمد ارزی این کشورها از جمله ایران، از فروش نفت به‌دست می‌آید، نکته حائز اهمیت در این خصوص این است که به سادگی می‌توان دریافت که امنیت این منطقه و جریان نفت برای کشورهای منطقه و همچنین واردکنندگان تا چه حد اساسی و حیاتی است و نفت چگونه به کالای استراتژیکی تبدیل شده و به خلیج‌فارس در هزاره سوم میلادی موقعیت بی‌نظیری بخشیده است که هیچ منطقه‌ای در جهان را نمی‌توان از این نظر با آن مقایسه کرد. علاوه بر‌این، طبق پیش‌بینی‌ها در 25 سال آینده ذخایر نفت تمام جهان به جز چهار کشور عمده یعنی ایران، عربستان، عراق و کویت تمام خواهد شد و کشورهایی که در حال حاضر دارای نفت هستند در آینده نیازمند نفت خلیج‌فارس خواهند بود. البته داشتن ذخایر نفتی به تنهایی فرصت و امتیاز محسوب نمی‌شود، چراکه بیشترین سهم از این فرصت‌ها را غربی‌ها به ویژه آمریکا در مصرف و ذخیره‌سازی نفت به کار برده‌اند.
از طرفی آفریقا یکی دیگر از مناطقی است که ایالات متحده آمریکا برای کاهش قدرت خاورمیانه به آن تکیه کرده است. بر‌اساس بررسی آماری شرکت بریتیش پترولیوم از انرژی جهان در سال 2014، کل نفت موجود در قاره آفریقا معادل 8 درصد از کل ذخایر جهان است که در کشورهای آنگولا، نیجریه، غنا و چاد قرار دارد. بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در قاره آفریقا نیجریه است که در نظر دارد تا پایان دهه کنونی، سطح تولید خود را به حداکثر برساند و در صورت اجرای این طرح، فقط تا سال 2025 میلادی ذخیره نفتی خواهد داشت. در نتیجه، از آنجا که ذخایر موجود در کشورهای غیرخاورمیانه سریع‌تر از ذخایر موجود در خاورمیانه تخلیه می‌شوند، نسبت ذخیره به تولید در آنها که شاخصی برای طول عمر مفید ذخایر با نسبت سطح تولید به شمار می‌رود، از کشورهای خاورمیانه کمتر است. طبق پیش‌بینی‌های این شرکت، تا پایان سال 2020 میلادی، خاورمیانه کنترل 83 درصد از کل ذخایر نفتی جهان را در دست خواهد داشت، در حالی که اکنون تنها 71 درصد کل ذخایر در اختیار خاورمیانه است. در چنین شرایطی اگر تولید نفت در کشورهای مختلف جهان در سطح کنونی باشد، اروپا تنها 5 درصد، آسیا و اقیانوسیه 1 درصد، آفریقا 2 درصد، آمریکای جنوبی و مرکزی 8 درصد و آفریقای شمالی 1 درصد از کل ذخایر نفتی را در اختیار خواهند داشت.
همین آمار و ارقام به روشنی نشان می‌دهد که تا زمان مورد بررسی، نقش خاورمیانه در عرصه صنعت نفت جهان باز هم پررنگ‌تر می‌شود و کنترل این منطقه بر جهان افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی، خاورمیانه می‌تواند با اتحاد بیشتر، سیاست‌های خود را به بازار‌های جهانی دیکته کند و وابستگی بیش از حد صنایع به تولیدات این بخش از جهان، تمام کشورها را وا می‌دارد تا از این سیاست‌ها پیروی کنند. از سوی دیگر، کشورهای خاورمیانه با بهره‌گیری از درآمد نفتی، زیرساخت‌های اقتصاد و صنعت خود را اصلاح می‌کنند و ثبات بیشتری را برای کشورشان به ارمغان می‌آورند. روشن است که ثبات زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی کشورهای خاورمیانه، این منطقه را نفوذ‌ناپذیر می‌کند و قدرت بیشتری به آنها می‌بخشد.
در پایان می‌توان به این موضوع اشاره کرد که نابسامانی‌های لیبی از یک سو و گزارشات شرکت ملی نفت نیجریه (ان ان پی سی، در تازه‌ترین بولتن آماری سالانه خود) در خصوص افزایش 4/54 درصدی حوادث و خرابکاری‌ها در خطوط لوله نفت این کشور در سال 2014، خبر از شرایط مساعدی در این منطقه ندارد و مقدار نفت خام به سرقت رفته و فرآورده‌های نفتی تولیدشده در پالایشگاه‌های غیر‌مجاز به طور معمول به خارج از نیجریه قاچاق و در بازار سیاه فروخته می‌شود. به موجب این وقایع شرکت شیل و دیگر شرکت‌های نفتی خارجی فعال در نیجریه از افزایش اقدام‌های خرابکارانه در تأسیسات و خطوط انتقال نفت این کشور که با سرقت قابل توجه نفت همراه می‌شود، شکایت دارند. این شرایط چشم‌انداز روشنی را با توجه به ذخایر محدود نفتی شمال آفریقا برای آمریکا به ارمغان نمی‌آورد.
### پایان خبر رسمی