، تهران , (اخبار رسمی): از زمانی که نفت و گاز به عنوان یک کالای استراتژیک در جهان انرژی مطرح شد، کمی بیش از یک قرن می‌گذرد.
به گزارش اخبار رسمی به نقل از روابط عمومی شرکت ملی نفت ایران ،در این زمان نه چندان طولانی، این صنعت استراتژیک فراز و فرودهای فراوانی را تجربه کرده و تحولات فراوانی را در عرصه علم، اقتصاد، سیاست و حتی تنوعخرده‌فرهنگ‌ها رقم زده است. در قرن بیستم، ارزش طلای سیاه که به دنبال توسعه استفاده از آن در صنایع مختلف جهان، جهش چشمگیری کرده بود، باعث دگرگونی محاسبات اقتصادی و تعیین مدل‌های جدید سیاسی در افق جغرافیای جهان شد.
در مدت کوتاهی، کشورهای دارنده طلای سیاه به آرمانی خواستنی برای ابرقدرت‌ها بدل شدند و کشمکش برای تصاحب و تشریک این ثروت افسانه‌ای در میان صاحبان قدرت، افزایش یافت. برهمین‌مبنا معادلات جهانی انرژی نیز تغییر یافت و نفت و گاز به نقش‌آفرین بلامنازع در این عرصه نیز بدل شد.
غرب که دارنده عمده صنایع جهان است، در سالیان گذشته تلاش کرده تا سهمی از منابع انرژی جهان را که عمدتا درمنطقه خاورمیانه است، از آنِ خود کند و برای تحقق این هدف، از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است. از سوی دیگر، طلای سیاه، برگ برنده کشورهایی است که از این ثروت خداداد بهره‌مندند و فضای مناسبی را برای چانه‌زنی و نقش‌آفرینی دولت‌های آنها در عرصه‌های مختلف جهانی فراهم کرده است. شاید بتوان گفت نفت و گاز، یکی از دلایل اصلی بروز جنگ‌ها و ناآرامی‌ها در سطح جهان و منطقه در یک قرن گذشته است. امروز اما با اوج‌گیری قدرت صاحبان طلای سیاه و نگرانی‌هایی که استفاده از انرژی‌های فسیلی در آینده جهان و آلودگی هوا خواهند داشت، برخی از معادلات، تغییر یافته و سناریوهای جهانی بر مبنای استفاده از سوخت‌های پاک و جایگزینی آن با سوخت‌های هیدروکربوری ترسیم شده است.
این سناریو به منزله زنگ خطری برای قدرت صاحبان نفت و گاز جهان است!
سناریوهای جهانی انرژی در افق 2050
مرکز ملی مطالعات جهانی‌شدن، در گزارشی، به‌طور مفصل به سناریوهای مختلف جهانی انرژی تا سال 2050 میلادی، پرداخته است. شورای جهانی انرژی (WEC) برای به تصویر‌کشیدن چشم‌انداز جهان در سال 2050، دو سناریو طراحی کرده است. سناریوی اول، بر عدالت انرژی با اولویت دسترسی آسان و ارزان افراد به انرژی از طریق رشد اقتصادی تأکید دارد. در مقابل، سناریوی دوم بر دسترسی سازگاری زیست‌محیطی از طریق سیاست‌ها و اقدامات هماهنگ‌شده بین‌المللی متمرکز است. این سناریوها برای کمک به دستیابی به سازگاری زیست‌محیطی، امنیت و عدالت انرژی که از آنها با عنوان سه‌راهی انرژی یاد میشود، طراحی شده‌اند. سناریوی اول، مصرف‌کننده محور و سناریوی دوم، مبتنی بر خرد جمعی رأی‌دهندگان است.
افزایش تقاضای جهانی برای انرژی
آنچه مسلم است، این است که جمعیت جهان در حال رشد است و تقریبا به طور قطع، تقاضا برای انرژی افزایش خواهد یافت. بسیاری از تحلیلگران انتظار دارند که تقاضا برای انرژی تا سال 2045 تا دو برابر افزایش یابد. میزان انرژی به‌دست‌آمده از انرژی هسته‌ای و تجدیدپذیر، به احتمال زیاد تا همین سال افزایش می‌یابد و منابع مربوط به زغال‌سنگ و هیدروکربن‌ها با کاهش در‌خور‌توجهی مواجه میشود. روند رو به رشد جمعیت، استفاده از انرژی هسته‌ای را افزایش می‌دهد که این امر باعث افزایش تهدیدات امنیتی نیز میشود. شواهد نشان می‌دهد در سال 2045، شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در توسعه منابع انرژی و ساخت فناوری‌های موجود مناسب برای بازار انبوه (به‌عنوان مثال رآکتور توریم یا سلول‌های سوختی)، خواهیم بود. علاوه بر این، تقاضا برای برق نیز به احتمال زیاد افزایش می‌یابد. با‌این‌حال، پیشرفت‌های تکنولوژیک به احتمال زیاد، به افزایش بهره‌وری در تولید برق تا سال 2045 منجر خواهد شد. بخش اعظمی از تقاضا برای برق احتمالا در کشورهای در‌حال‌توسعه اتفاق خواهد افتاد. بنابر‌این این کشورها برای پاسخ‌گویی به این رشد تقاضا، به سرمایه‌گذاری در‌خود‌توجهی در ظرفیت تولید برق و زیر‌ساخت‌های توزیع نیاز خواهند داشت.
در‌همین‌حال، معلوم نیست آیا چنین سرمایه‌گذاری‌ای انجام خواهد شد یا نه؟ در کشورهای در‌حال‌توسعه، به‌‌ویژه در آفریقا، ایجاد شبکه‌های توزیع، از لحاظ اقتصادی عملی خواهد شد و احتمالا برای پاسخ به تقاضای نیاز به همکاری بین کشورها، ارتباط بازارهای انرژی و شبکه‌های حمل‌ونقل و غیره وجود خواهد داشت.
آینده انرژی جهان
در حالی که عوامل متعددی از جمله تغییرات فناوری، تغییر نیازهای مصرف‌کنندگان و سیاست‌های دولت‌ها، در دهه‌های آتی موجب خواهد شد، منابع انرژی با تنوع بیشتری مواجه شوند؛ سوخت‌های مایع (و نه صرفا سوخت‌های هیدروکربوری) همچنان جایگاه خود را به‌عنوان بزرگترین منبع انرژی حفظ کرده و منبع اصلی تأمین انرژی برای مصارف حمل‌ونقل باقی خواهند ماند. WEC اذعان دارد: پیشرفت فناوری‌های اکتشاف و تولید، افزایش ذخایر نفت خام و میعانات گازی را که امکان استحصال آنها وجود دارد، در پی داشته است؛ به‌طوری‌که تا پایان سال 2040، با وجود افزایش تولید سوخت‌های مایع، حدود 65 درصد از منابع نفت خام و میعانات جهان که می‌تواند استحصال شود، همچنان دست‌نخورده باقی خواهند ماند.
این مؤسسه، پیش‌بینی می‌کند انرژی هسته‌ای از رشد خوبی برخوردار خواهد بود و سهم آن از 3 درصد در سال 2010 به حدود 9 درصد در سال 2040 خواهد رسید.
عرضه انرژی‌های تجدیدپذیر (انرژی‌های آبی، زمین، گرمایی و نیز انرژی‌های بادی، خورشیدی و سوخت‌های زیستی) نیز حدود 60 درصد رشد خواهد داشت که عمده این افزایش ناشی از رشد انرژی‌های آبی، بادی و خورشیدی است. سهم انرژی‌های بادی، خورشیدی و سوخت‌های زیستی از یک درصد در سال 2010 به حدود چهار درصد در سال 2040 خواهد رسید.
تولید برق از انرژی‌های بادی و خورشیدی نیز از حدود دو درصد در سال 2010 به 10 درصد در سال 2040 افزایش خواهد یافت.
سوخت‌های بیولوژیک؛ جایگزین سوخت‌های فسیلی
امروزه برنامه‌های گسترده‌ای در سطح جهان به منظور توسعه صنعت تولید و بهره‌گیری از سوخت‌های گیاهی و جایگزینی تدریجی سوخت‌های فسیلی در حال انجام است که در زیر به نمونه‌هایی از آن اشاره میشود:
-براساس گزارش‌های خبری، وزارت نیروی ایالات متحده 250میلیون دلار به منظور ایجاد مراکز انرژی طبیعی سرمایه‌گذاری می‌کند که در راستای سرعت‌بخشیدن به تحقیقات پایه‌ای در زمینه ایجاد الکل اتیلیک سلولزیک و دیگر سوخت‌های مشتق‌شده از فراورده‌های فرعی گیاهی صورت می‌گیرد. همچنین دولت آمریکا در نظر دارد در 10 سال آینده مصرف نفت خود را تا 20 درصد کاهش دهد و به جای آن از اتانول استفاده کند. بنا بر قانون سیاست انرژی سال 2005 این کشور که خواستار برنامه‌های جدید برای ارتقای تکنولوژی و کاهش هزینه تولید سوخت طبیعی است، باید تا سال 2012، بیش از 28میلیارد لیتر در سال سوخت تجدیدشدنی اتانول به ذخیره سوختی ایالات متحده اضافه شود. همچنین تا سال2030 این کشور درنظر دارد 30 درصد کل انرژی مصرفی خود را با منابع تجدیدپذیر انرژی نظیر سوخت‌های گیاهی جایگزین کند.
در کشور آلمان هم‌اکنون در بسیاری از ایستگاه‌های پمپ بنزین، هم بنزین و هم بیودیزل عرضه میشود که بیودیزل با قیمت پایین‌تری به فروش می‌رسد.
-در گزارشی از دپارتمنت کشاورزی آمریکا آمده است که در اروپا سالانه یک‌میلیون و 300هزار تن روغن نخل استفاده صنعتی دارد که یک‌میلیون تن آن برای سوخت به‌کار می‌رود. در این گزارش اذعان شده که این سوخت بیشتر برای تولید برق در نیروگاه‌ها به کار می‌رود.
-کشور سوئد در نظر دارد تا سال 2050 میلادی، 40 درصد از بازار خودرو خود را به استفاده از بیوگاز مجهز کند که آن را از فرایند سینیتیک روی چوب فراهم می‌کند.
-در کشور انگلیس شرکت‌های دست‌اندرکار فعالیت‌های انرژی مانند شرکت‌های نفتی و نهادهای عرضه‌کننده نفت موظف شده‌اند که پنج درصد از فروش سوخت‌های جاده‌ای خود را به سوخت‌های تجدیدپذیر اختصاص دهند.
-شرکت‌های دایملر کرایسلر، پنجمین تولید‌کننده بزرگ خودرو در جهان، به ترویج استفاده از سوخت‌های گیاهی می‌پردازند. همچنین انتظار می‌رود که استفاده از سوخت‌های سبز بتواند مکملی برای دیگر منابع انرژی باشد و نیز اتمام سوخت‌های هیدروکربوری را به تأخیر انداخته و باعث صیانت بیشتر آن برای آینده بشر شود.
آینده انرژی‌های تجدیدپذیر
با مروری بر کتاب «آینده انرژی‌های تجدیدپذیر» که مبتنی‌بر نظر 170 اندیشمند و 50 سناریوی معتبر جهانی است، می‌توان به اطلاعات جالبی درخصوص سناریوها و راهکارهای کاهش مصرف انرژی در جهان دست یافت. یکی از مهم‌ترین این موارد، کاهش مصرف سوخت در ساختمان‌هاست. در اروپا در سال 2011 بخشنامه‌ای با عنوان «بازدهی انرژی در ساختمان‌ها» به اجرا درآمد که براساس آن، تا سال 2020 تمامی ساختمان‌های جدید یا بازسازی‌شده ملزم هستند انرژی مصرفی نزدیک به صفر داشته باشند. در بخش حمل‌ونقل نیز مصرف سوخت و فراورده‌های نفت و گاز تا سال 2050 کاهش چشمگیری خواهد یافت. درخور توجه‌ترین هدف تعیین‌شده مربوط به سوئد است که هدف خود را حذف کامل سوخت‌های فسیلی بخش حمل‌ونقل تا سال 2030 عنوان کرده است. آنچه مسلم است این است که در‌حال‌حاضر در سطح ملی دست‌کم در 30 کشور سهم انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از 20درصد است؛ به‌طوری‌که از سال 2010 انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از نیمی از سرمایه‌گذاری تولید برق را به خود اختصاص داده و امروزه حدود یک‌چهارم کل ظرفیت تولید برق جهان از منابع تجدیدپذیر تأمین میشود. در‌حال‌حاضر برخی از شهرهای کوچک در اتریش، دانمارک، آلمان، ایتالیا و ژاپن موفق شده‌اند صددرصد از میزان نیاز برق و گرمایش شهروندان خود را از طریق منابع تجدیدپذیر محلی پاسخ دهند. برخی از این جوامع حتی بیش از نیاز خود انرژی تجدیدپذیر تولید می‌کنند و برهمین‌اساس از آن برای جایگزینی سوخت‌های فسیلی در بخش حمل‌ونقل بهره می‌برند و به‌همین‌دلیل خود را صد درصد تجدیدپذیر معرفی می‌کنند. درعین‌حال بسیاری از شهرهای قاره اروپا، آمریکا و استرالیا قصد دارند در بازه زمانی 2030 تا 2050 به شهرهای سبز تبدیل شوند.
انجمن جهانی انرژی باد (WWEA) اعلام کرده است که در سال 2010 بالغ بر 650 هزار توربین بادی در سراسر جهان نصب شده است. درعین‌حال این انجمن نرخ افزایش تعداد نصب توربین‌های بادی تا سال 2020 را حداقل دو برابر میزان فعلی پیش‌بینی می‌کند.
پایان عصر دلارهای نفتی و آینده قراردادهای نفتی ایران
روند جایگزینی انرژی‌های فسیلی با انرژی‌های پاک با سرعت زیادی پیش می‌رود.
دراین‌میان اگرچه سازمان اوپک که دارنده بیش از 80 درصد از ذخایر نفتی اثبات‌شده جهان به میزان 200 میلیارد بشکه است و برخی دیگر از کشورهای بزرگ دارنده ذخایر سوخت‌های هیدروکربوری سعی دارند تا افق پیش‌روی صنایع نفت و گاز را بسیار روشن توصیف کنند، اما حقیقت این است که تا سال 2050 میلادی، بخش زیادی از نیاز صنایع و جوامع بشری با سوخت‌های فسیلی مرتفع خواهد شد. کشورمان، ایران نیز که به‌عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر سوخت‌های هیدروکربوری در جهان مطرح است، از این قاعده مستثنا نیست. در‌حال‌حاضر ایران بالغ بر 700میلیارد بشکه نفت خام در اختیار دارد که با ضریب بازیافت فعلی حدود 155میلیارد بشکه قابلیت استحصال خواهد داشت. مقدار ذخایر نفتی‌ای که می‌توان برداشت کرد تا 50 سال آینده و از نظر برداشت گاز تا صد سال آینده تخمین زده میشود و ازهمین‌رو ایران به‌عنوان یکی از گزینه‌های نسبتا مانای صنایع نفت و گاز در جهان به‌شمار می‌رود.
با وجود این باید توجه داشت که در آینده‌ای نه چندان‌دور، میزان مصرف انرژی‌های فسیلی در جهان به میزان زیادی کاهش خواهد یافت که این امر به معنای ازدست‌رفتن مزیت و فرصت کشورمان در بازارهای جهانی انرژی خواهد بود. بزرگان اقتصاد ایران با درنظرگرفتن آینده انرژی جهان و فرصت کوتاه کشورمان تلاش دارند تا از فضای فعلی به بهترین نحو ممکن بهره‌برداری کنند.
تهیه الگوی جدید قراردادهای نفتی، گامی مؤثر در راستای جلوگیری از این فرصت‌سوزی محسوب میشود.
هم‌اکنون دولتمردان کشورمان سعی دارند تا با انعقاد قراردادهای جدید نفت و گاز، کشورهای صاحب تکنولوژی را برای حضور پررنگ در پروژه‌های این صنعت بنیادین ترغیب کنند تا ضمن بهره‌مندی از توانایی‌های آنها در حوزه فناوری، از مزیت‌های مالی آنها نیز بهره‌مند شوند. این سیاست که از سوی برخی از منتقدان به دلایل خاص مورد نکوهش قرار گرفته است، علاوه بر فرصت‌هایی که برای شکوفایی دانش در عرصه صنعت نفت و اقتصاد کشورمان به‌همراه دارد، در فضای پسابرجام و دوران شکوفایی پس از اعمال تحریم‌ها می‌تواند بسیار کارآمد باشد و باعث بهبود شرایط ایران در سیاست خارجی و منطقه‌ای نیز بشود. بدون‌شک در کنار مزیت‌های پیش‌گفته، مهم‌ترین نکته‌ای که از دید بسیاری از منتقدان پنهان مانده، است، این است که با سناریوهای تعریف‌شده برای تأمین انرژی در جهان، آینده روشنی در انتظار سوخت‌های فسیلی نخواهد بود و لازم است که از فرصت باقی‌مانده به بهترین شکل ممکن بهره برد. قبول مزیت‌ها و تسریع روند اجرای مدل‌های جدید قراردادهای صنعت نفت یکی از بهترین گزینه‌ها برای استفاده حداکثری از این فرصت کوتاه است.
### پایان خبر رسمی