، قم , (اخبار رسمی): یک دوره تفسیر عرفانى، شامل تأویلات عرفانى ابن عربى از آیات قرآن کریم است. منبع اصلی ابن عربی در این تفسیر، اجتهادات تاویلی و ذهن خلّاق اوست که بر متون صوفیانه و باطنی متکی است؛ بنابراین مجموعه مبانی عرفانی بویژه اموری که در دایره «شهود» و «بطون» و «اسرار» است، اساس چنین تفسیری را تشکیل میدهد.
در میان آثار متعدد ابن عربی «الفتوحات المکیه» و «فصوص الحکم» شهرت بیشتری دارد. در خصوص تفسیر قرآن، جز مطالب پراکنده‌ای که در تالیفات گوناگونش به مناسبت‌هایی اشاره به تاویل آیات دارد، اثر کاملی از او به عنوان تفسیر قرآن در دست نیست؛ شاید او تفسیر کاملی داشته، اما به مرور زمان دستخوش حوادث شده و نابود شده است.
منابع تفسیر ابن عربی را نمیتوان به منبع و یا منابع خاص تفسیری پیش از او محدود کرد. منبع اصلی او در این باره، اجتهادات تاویلی ذهن خلّاق اوست که بر متون صوفیانه و باطنی متکی است. بنابراین مجموعه مبانی عرفانی بویژه اموری که در دایره «شهود» و «بطون» و «اسرار» است، اساس و پایه چنین تفسیری را تشکیل میدهد.
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در چهار جلد، تنظیم شده است.
نویسنده به روش عرفانى و اشارى، به تفسیر آیات قرآن پرداخته و در تفسیر و شرح آیات، از نثر و نظم، استفاده کرده است.
این تفسیر بیشتر تأویلات است تا شرح معانى کلمات قرآنى و شامل همه آیات و سوره‌ها نیست و تنها به آیه‌هایى بسنده شده که محل بحث و اشاره عرفانى بوده است.
این اثر، گردآورى شده از مجموعه مؤلفات ابن عربى، به‌خصوص «فتوحات» و «فصوص» است که در حاشیه آن، کتاب «إیجاز البیان فی ترجمة القرآن» مؤلف نیز آورده شده است.
این کتاب را نمى‌توان جزء تفاسیر متداول شمرد؛ چون بیشتر، کشفیات و ارائه نظریات عرفانى مؤلف و تطبیق آنها با آیات است؛ گرچه از دقت‌ها و نکات تفسیرى هم خالى نیست.
در مقدمه، توضیحات مختصرى پیرامون کتاب و نویسنده آن داده شده است.
پیش از آغاز کتاب، مطالبى تحت عنوان «الافتتاح» عرضه شده که در آن به موضوعاتى قبیل: نور، شفاء، رحمت، هدایت، ذکر، عربى و مبین بودن قرآن؛ تفسیر قرآن، مناسبت بین آیات؛ مجاز در قرآن و… پرداخته شده است.
چنان‌که اشاره شده، این اثر از جمله تفاسیر عرفانى محسوب مى‌شود. تفسیر عرفانى که از آن به تفسیر «رمزى» یا «اشارى» نیز یاد مى‌شود، عهده‌دار بیان باطن آیات قرآن و بیان معانى رمزى و اشارى آنهاست. این نحوه از تفسیر، مبتنى بر آموخته‌هاى ذوقى و عرفانى و مبانى سیر و سلوک است و از طریق کشف و شهود به دست مى‌آید؛ لذا تفاسیر عرفانى، بسیار دور از ذهن به نظر مى‌رسد؛ به‌عبارت‌دیگر، تفسیر عرفانى آن است که آیات براساس تأویل ظاهر آنها و مراجعه به باطن تعابیر قرآن و اعتماد بر دلالت رمزى و اشارى آیات صورت مى‌گیرد و نه دلالت ظاهرى آن، بلکه برخاسته از جوانب کلام و ذوق عرفانى است.
نویسنده در این اثر، میراث گذشته صوفیه را با یک تجربه شخصى و زنده درآمیخته و کلام صوفیه را که اغلب در پرده‌اى از اسرار پنهان شده بود، به‌صورت اندیشه‌اى که رنگ و صبغه صوفى و اشراقى داشت، در قالب نظم و نثر درآورد که منبع و سرچشمه‌اى شد تا دیگر عرفا و متصوفه و به‌ویژه عرفاى پارسى‌زبان، از جمله شیخ محمود شبسترى، حافظ و مولوى از آن بهره‌هاى فراوان ببرند.
در یک بررسى اجمالى در مطالب کتاب، پى خواهیم برد که ابن عربى با امتزاج فلسفه، کلام و حکمت باطنى، موجب شکوفایى عصر زرین تصوف شد، عصرى که اوج شکوفایى خویش را در زمینه‌هاى مختلف فلسفى، کلامى، فقهى و عرفانى تجربه مى‌کرد و بنیادهاى تفکر اسلامى را استحکام مى‌بخشید. در چنین فضایى ظهور وى موجب شد که عرفان و تصوف در طوفانى از «حکمت باطنى» و «الهیات نظرى» قرار گیرد و عشق، رنگ و صبغه اندیشه به خود بردارد. عصر او نیز این مطلب را تأیید مى‌کند؛ زیرا فضاى آن آکنده و مشحون از تفکرات فلسفى و عرفانى فراوانى بود. شیوخ متصوفه در سراسر سرزمین اندلس در تعلیم تجربه‌هاى عرفانى – باطنى خود به مریدان و شاگردان تشنه که هرگز کلام و فلسفه، آنان را سیراب نکرده بود و هر روز نیز بر عده آنها افزوده مى‌شد، مشغول بودند. اگر به عقب‌تر برگردیم، سرچشمه‌هاى حکمت باطنى را خواهیم یافت.
نویسنده در اثر خویش، عقاید پراکنده اهل تصوف را که تا زمان آنان در جوامع مسلمان رایج بود، صورت‌بندى و به شکل روشن و صریح بیان کرده است. او نظام فلسفى صوفیه و فلسفه عرفانى متصوفه را بنیان‌گذارى و جنبه باطنى سنت تصوف را هرچه بیشتر آشکار و روشن کرد.
علاقه مندان جهت دسترسی و خرید کتاب رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن می‌توانند به سایت فروشگاه اینترنتی انتشارات آیت اشراق به آدرس ayateeshraq.com مراجعه کنند.
### پایان خبر رسمی