پژوهشی تطبیقی در فلسفه ملاصدرا

چهارشنبه 98/4/26، قم , (اخبار رسمی): این پژوهش سعی کرده است تا فلسفه پویشی ملاصدرا و وایتهد را در دو مقوله هستی‌‌شناسی و شناخت‌شناسی مورد نقد، تحلیل و بررسی قرار دهد و تشابهات و تفاوت‌های این دو نگرش را به زبان روز تبیین کند و به گونه‌ای تطبیقی موضوعات آن دو را تحلیل و مقایسه کرده، نکات دقیق و فرازمانی هریک را به تصویر کشد.

فلسفه اسلامی که گاهی از آن به فلسفه متفکران مسلمان نیز تعبیر می‌‌شود، با گذشت ادوار مختلف و در پی ظهور و تحول مکاتب و حوزه‌های گوناگون همچنان در مبانی کلی خود از انسجام و هماهنگی و استواری برخوردار بوده و در پرتو کتاب آسمانی، قرآن، روایات و احادیث معصومان (ع) در مباحث هستی شناسی و توحید و اعتقادات دینی سرشار از غنای فکری، دقت‌نظر و ژرف اندیشی است.

با نگاهی به سیر فلسفه در غرب مشاهده می‌‌شود که این فلسفه از قرن هجدهم به بعد در مسیر تازه‌ای قرار گرفت که در آن هم از لحاظ محتوا مسائلی مطرح شد که می‌‌توان فلسفه‌های ترکیبی و کاربردی را همچون فلسفه علم، معرفت شناسی، فلسفه اخلاق، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوق، فلسفه دین، فلسفه تاریخ، فلسفه زبان، فلسفه انسان و … در کنار فلسفه‌های سنتی از ثمرات آن دانست؛

به‌ گونه‌ای که هریک از شاخه‌های جدید فلسفه کلی، مسیر تخصصی خود را می‌‌پیماید. با این‌که جدایی این مباحث از مابعدالطبیعه اشکالات چندی را به همراه داشت ولی برعکس برای گسترش تحقیقات و مطالعات تخصصی افق‌های جدید و فضاهای بیشتری بازشده تا اندیشمندان و متفکران در رشته‌های گوناگون بتوانند جایگاهی را برای طرح نظریات نوین و فراگیر خود پیدا کنند.

با غنائی که در مبانی و ساختارهای فلسفه اسلامی سراغ وجود دارد، بستر مناسبی خواهد بود تا افق‌ها و فضاهای جدید را ضمن مباحث خود برای طرح مسایل جدیدی که در فلسفه‌های ترکیبی فلسفه غرب مطرح است، به وجود آورد و در پی آن در بعضی از مسائل کهن با نگاهی نو تجدید نظر سازنده کرده و برخی از موضوعات و مباحث سنتی یا کلاسیک خود را به روز کرده تا انتظاراتی را که در این برهه از زمان از فلسفه اسلامی می‌‌رود برآورده کند و مباحثی همچون معرفت شناسی، فلسفه علم، فلسفه اخلاق و رشته‌های فرعی دیگر را بر مبنای پایه‌های بنیادین به طور جدّی و تخصصی مورد بحث و بررسی قرار دهد.

در بدو امر، این کار جز در پرتو مطالعات و پژوهش‌های مقایسه‌ای و تطبیقی و ارائه نظریات جدید که برگرفته از فلسفه اسلامی و همراه با ابداع و خلاقیت باشد میسر نخواهد بود. این طرح نه تنها ارزش فلسفه اسلامی را با شاخصـه‌های خاص خود محفوظ و مصون نگه می‌‌دارد، بلکه فلسفه اسلامی برای تداوم کار خود وارد معرکه آراء جهانی شده ضمن ارائه تفکرات و نوآوری‌های خویش، در این حرکت بهتر می‌‌تواند خود را به اندیشمندان جهان و فلاسفه غربی معرفی کند و جایگاه گذشته خود را با افقی جدید باز کند.

این نکته بس درخور اهمیت و قابل توجه است که در زمانی که برخورد اندیشه‌ها، فرهنگ‌ها و مکاتب بیش از گذشته احساس می‌‌شود، ضروری به نظر می‌‌رسد که مسائل فلسفی و به طور کلی اندیشه‌ها با دیدی جهانی و تطبیقی مورد بحث قرار گیرد، تا از این رهگذر اهمیت این مسائل بهتر معلوم و به دیگر مکاتب بهتر معرفی شود، اگر نگرش‌های علمی و فلسفی را در همان چارچوب کلاسیک و سنتی که در گذشته مطرح شده دنبال کرد، شاید این نگرش‌ها مدت‌های مدید در همان محدوده گذشته خود باقی و ثابت بماند و تحولی چندان نیابد و تنها بتواند جنبه تاریخی خود را حفظ کند.

ولی با توجه به تحولات علمی در صورتی که بتوان به صورتی تطبیقی مسائل پیشین را ارائه داد و نظر همگان را به آنها جلب کرد، عظمت فکری و اوج اندیشه صاحبان نظریه‌هایی چون حرکت جوهری و وحدت وجود و ده‌ها نظریه برجسته دیگر بهتر و دقیق‌تر ظاهر می‌‌شود و تفکرات خلاق اندیشمندان و ظرایف فکر آنها در قلمرو فرهنگ اصیل اسلامی به یمن پژوهش‌های پیوسته، به تدریج در افق فلسفه جهانی ظاهر می‌‌شود و همگان از این گستره دانش و فرهنگ غنی بهره‌مند می‌‌شوند. البته مقصود از مقایسه، انطباق محض نیست، بلکه هدف بهتر نشان دادن تفکرات عقلی در فلسفه اسلامی است که در این مقایسه وجوه امتیاز و اختلاف در قلمرو زبان علمی و بنیان‌های فلسفی علوم روشن‌تر از گذشته پدیدار می‌‌شود.

نویسنده با توجه به مواردی که گفته آمد در این پژوهش سعی کرده است تا فلسفه پویشی ملاصدرا و وایتهد را تنها در دو مقوله؛ یعنی در زمینه هستی‌‌شناسی و شناخت‌شناسی مورد نقد، تحلیل و بررسی قرار دهد، تشابهات و تفاوت‌های این دو نگرش را در حد امکان به زبان روز تبیین کند و به گونه‌ای تطبیقی و مقایسه‌ای موضوعات آن دو را تحلیل و مقایسه کرده، نکات دقیق و فرازمانی هریک را به تصویر کشد. امید است که این پژوهش طلیعه‌ای برای تحقیقات بعدی باشد و از این طریق بتوان ابداعات فلسفه اسلامی را در جهتی سوق داد تا بستر مناسبی برای طرح مباحث نوین فلسفی فراهم شود.

علاقه مندان جهت دسترسی و خرید کتاب پژوهشی تطبیقی در هستی شناسی و شناخت شناسی می‌توانند به سایت فروشگاه اینترنتی انتشارات آیت اشراق به آدرس ayateeshraq.com مراجعه کنند.

### پایان خبر رسمی